فەلسەفەی نەتەوەی دیموکراتی چییە؟ بەشی یەكەم تا دەهەم
نوسینی: ئیبراهیم فەرەج
فەلسەفەی نەتەوەی
دیموکراتی چییە؟ .
بەشی یەکەم .
نەتەوەی دیموکراتی یەکێکە لەتێزە فەلسەفیەکانی بیرمەند بەڕێز ئۆجالان . وەک سیستمێکی سیاسی بۆ پێکەوەژیانی گەلان بەئاشتی و دیموکراتی ،ئازادی ،یەکسانی داد پەروەری .ئافراندویەتی لەدووتوێی زنجیرە کتێبی بەرگرینامەکان لەدورگەی ئیمراڵی. لەژینگەو بارودۆخێکی قورسی زیندانی تاکەکەسی نوسیویەتی .پێنج بەرگی بەرگرینامەی نوسیووە کەنەک بۆ کورد بەتەنھا بەڵکو بۆ کۆی مرۆڤەکانی جیھان گرنگ و پڕ بایەخە. ئەو تێزە فەلسەفییەی وەکو ئەلتەرناتیفی دەوڵەت نەتەوە خستۆتە ڕوو.
دەوڵەت نەتەوە ماوەی زیاتر لەسەد ساڵە کەجێگای ئیمبراطوریەتە دڕندەو فراوانخوازەکانی گرتۆتەوە . ئەمیش بۆتە بەڵایەکی گەورە بۆ مرۆڤەکان و ژینگەی گۆی زەوی و تەواوی زیندەوەران . دەوڵەت نەتەوە لەلایەن چینێکی مشەخۆری دەسەڵاتخوازی بەرژەوەند خواز بەڕێوە دەبرێت . کەخۆیان لەحیزبی جۆراو جۆر لەژێر ناوی ھەمەجۆری یەک ناوەڕۆک ولەیەک چوو بەھەندێ جیاوازی کەمەوە ڕێکخستووە . ئیتر بەگوێرەی بەرژەوەندیەکانی خۆیان ئاشتی و شەڕ و بازرگانی دەکەن .
دەوڵەت نەتەوەپاوانی بازاڕو کایە ئابوریەکان دەکات ستەمکاری دەخوڵقێنێت و ھۆمۆژەن کەرە(وەک خۆ لێکردن). دەوڵەت نەتەوەکاتێک بەرەو فاشیزم دەڕوات ئیتر دەبێتە موڵکی یەک نەتەوە.یەک ئاڵا،یەک زمان ،یەک دەوڵەت ،یەک ئاین ،یەک مذهب(ئاینزا) مەرکەزیەت دەسەپێنێت (ناوەندگەرا)یە ،یەک بازاڕ پایەکانی پێک دەھێنێت . ھیچ نەتەوەو زمانێکی تر دانی پێدا نانرێت. ئیتر لێرەوە فاشیزمی دەوڵەت نەتەوە سەرھەڵدەدات.
دەوڵەت نەتەوەکانی ڕۆژھەڵات فاشیزمی نەتەوەیی و ئاینگەرایی و مەزھەبگەرایی و دکتاتۆریەتیان بەرھەم ھێناوە . بۆ نموونەدەوڵەت نەتەوەی تورک ھەوڵی بەردەوام و ھەمەجۆری ھەیە. کورد بکاتە تورک .لەقەدەغەکردنی زمانەوە بیگرە بۆ ھەموو قەدەغەکاریەکی کەلتووری. دەوڵەت نەتەوەی ئاینگەرایی و مەزھەبگەرایی ئێران ڕێگادەگرێت کەخوێندن بەزمانی کوردی ھەبێت . یان خوێندن بەزمانەکانی بەلوچی و تورکی و عەرەبی. زمانی خوێندن و نوسین تەنھا فارسییە.
دەوڵەت نەتەوەکانی ئەوروپا ئەمەریکاو جیھان .پاوانخوازی بازاڕو ئابوری و قازانج ویستی زەبەلاح و تێکدانی ژینگەو پیرۆزی وڵات ، تاکگەرایی لەبری کۆمەڵایەتی بوون ، پیرۆزی سنوریان بەرھەم ھێناوە .
ده‌وڵه‌ت نەتەوە وەکو قه‌فه‌سێک وایە بۆ نه‌ته‌وه‌کان سنورێکی دیاریکراوو پیرۆزکراوی ھەیە.
چەمکی فەلسەفەی نەتەوەی دیموکرات . زهنیەتی نەتەوەو گەلانی جیاواز ، بۆ پێکەوە ژیانی ئاشتیانەو یەکتر قبوڵ کردنێکی دیموکراتیانە دەگۆڕێت. لەڕێگای پەروەردەی بەردەوامی کۆمەڵگەوە . لە ئەکادیمیاپەروەردەییەکان ئەو کارە ئەنجام دەدات.
ئەگەر زهنیەت واتە بیرکردنەوەی مێشکی مرۆڤ ،ئەخلاق و هەڵوێستی، بەئاراستەی دیموکراسی ئازادی یەکسانی نەگۆڕێت. کۆمەڵگە ناتوانێت فەلسەفەی نەتەوەی دیموکراتیک قبوڵ بکات .
نەتەوەی دیموکراتی فکرە ،فەلسەفەیە ،مۆراڵە ، ئەخلاقە ،ئەقڵە زانستە ،پەروەردەیە . ژنۆلۆژییە (ژن ژیان ئازادی )یە.
یەکێتی نێوان جیاوازیەکانە .نەک سڕینەوەی جیاوازیەکان . ھەمەڕەنگییە نەک یەک ڕەنگی .فرەییە لەبیروڕای جیاواز نەک یەک بیری .ژینگە پارێزییە ، دیموکراتیە نەک دکتاتۆری ،خۆبەڕێوەبەری گەلانە نەک بەڕێوەبردن لەلایەن نەتەوەی تر …….ھتد.
نه‌ته‌وه‌ی دیموکراتی قۆناخێکی
په‌ره‌سه‌ندووی كۆمه‌ڵگه‌بوونی ئازادو دیموکراتیکەله‌ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتگه‌رییدا.خۆبەڕێوەبەری دیموکراتیانەیە.
هەرپێکھاتەیەکی نەتەوەیی جیاواز دەتوانێت بەجیاوازیەکانی خۆیەوە تیایدابژی و خۆی بەڕێوەبەرێت بەئاشتی و ئارامی و دیموکراتی . بەناسنامەو کەلتورو مێژووی خۆیەوە . هیچ گروپێکی ئەتنیکی یان ئاینی و مەزھەبی ناچار بەگۆڕینی زمان ،،ئاین ،مەزهەب ،کەلتور ، ناکرێت . لەڕێگەی قانون یاخود بەبەکارهێنانی هێزی سەربازی یاخود پۆلیس و ئاسایش . وەک ئەوەی کەلەتورکیاو ئێران دەکرێت بەرامبەر بەنەتەوەی کورد یان بەلوج و عەرەب .ڕێگایان لێ دەگیرێت بەزمانەکانی خۆیان بخوێنن و بنوسن و قسەی پێ بکەن.
فەلسەفەی نەتەوەی
دیموکراتی چییە ؟
بەشی دووەم.
سەپاندنی یەک زمانی و یەک ئاینی و یەک مەزھەبی و یەک ئایدیۆلۆژیاو یەک نەتەوەو یەک ئاڵا لەنیشتیمانێکدا. کارێکی قێزەون و نادیموکراتیە. ھەموو یەک یەکیەکان مەترسیدارەو ڕێگا لەدوو سێ و چوار گرتن فاشیزم دێنێت . وادەرخستنی ھەرمن ڕاستم ھەرمن دەبێت ھەبم و ڕاستی لای منە . بێزاری و هەژاری وناکۆکی و بەریەک کەوتن و ململانێی خوێناوی کۆمەڵگە دەخوڵقێنێت . مافە ئازادی و دیموکراتیەکانی کۆمەڵگە پیشێل دەکات.
فرە ڕەنگی و بیرو ڕای جیاواز وڕەخنەو ڕەخنەلەخۆ گرتن ، دەرفەت دان بەوی تر ، لێبوردەیی دەبێتە هۆی دەوڵەمەندی و لەسیما گرنگەکانی کۆمەڵگەی نەتەوەی دیموکراتیکە .
نه‌ته‌وه‌ی دیموكراتی هاوواتای كۆمه‌ڵگه‌ی دیموكراتی، گه‌لی دیموكراتییه. چونكه نه‌ته‌وه‌ی دیموكراتی سێ پڕۆسه‌ی له‌نێوخۆیدا ئاوێته‌كردووه؛ كه پرۆسه‌كانی مرۆڤبوون، كۆمه‌ڵگه‌بوون و نه‌ته‌وه‌بوونن. ھەمویشی پەیوەستە بەئازادی و دیموکراتیەوە .
له نه‌ته‌وه‌ی دیموكراتیدا دیموكراتیزه‌كردنی تاك و کۆمەڵگە ، دیموكراتیزه‌كردنی خێزان، دیموكراتیزه‌كردنی ئایین و ئایینزاكان، خۆبه‌ڕێوه‌به‌رێتی كۆمه‌ڵگه، به‌یه‌كه‌وه‌بوونی جیاوازییه‌كان و هه‌مه‌چه‌شنه‌ییه‌كان، یەعنی گۆڕەپان ھی ھەموانە نەک یەک ئایدیۆلۆژیا جافیکری بێت یان ئاینی و ئاینزایی . به‌لاوه‌نانی هه‌موو جۆره ده‌مارگیرییه‌كی نه‌ته‌وه‌یی، ره‌گه‌زیی، خێڵگه‌رایی، هۆزگه‌رایی، ئایینگه‌رایی و ئایینزاگه‌رایی له‌نێو كۆمه‌ڵگه‌دا، کەم دەکاتەوە.
بیری پاشڤەڕۆی دۆگماتیزم ، ناسیۆنالیزم و سەپاندنی ،یەک نەتەوە ،یەک زمان،یەک ئا ڵا،یەک ئاین و یەک مەزهەب چەوسانەوەی ژن و کۆیلەکردن ، پیس کردنی ژینگە . پاوان کردنی بازاڕ ئەخلاق و سیمای سیاسی و ئابوری دەوڵەت نەتەوەیە .
لەناو کۆمەڵگەی نەتەوەی دیموکرات ، شوێنێک بۆ ئەم چەمکە دژە مرۆڤایەتیانە بوونی نییە .فەلسەفەی ژن ژیان ئازادی یەکێک لەبنەماو بناغە دیاروگرنگەکانی نەتەوەی دیموکراتیە .چەوسانەوەو ستەمکاری لغاو دەکرێت . جێگایان نابێتەوە لەسیستمی نەتەوەی دیموکراتی .نەتەوەی دیموکراتی مۆدێلێکی نوێیە کەمترین ڕادەی ئەونەخۆشیانە لەخۆ دەگرێت کە دەوڵەت نەتەوەبەدرێژایی ئەو چەند سەد ساڵەی دوایی لەگەڵ خۆیدا ھێناویەتی.
بەردەوام ھەوڵی چارەسەری ئەو نەخۆشیە بێزارکەرانە دەدات. کەشیرازەی خێزان و کۆمەڵگەی تێکداوە. ژینگەی گۆی زەوی خستۆتە بەرمەترسی لەناوچوون. ئەوپەیوەندییە کۆمەڵایەتیانەی دەوڵەت نەتەوە پارچەپارچەی کردوون وبەرەونەمانی بردوون .مۆدێلی نەتەوەی دیموکراتی چارەسەریان دەکات . دەیانبوژێنێتەوە و سەرلەنوێ دیموکراتیزەیان دەکات . لەفەلسەفەی نەتەوەی دیموکراتدا وڵات ،نەتەوە ،ئاڵا،زمان بەھادارن بەڵام پیرۆز نین .ئەوەدەسەڵاتدارانی مشەخۆری دەوڵەت نەتەوەیە دیعایەی پیرۆزی نەتەوە،وڵات،زمان ،ئاڵا دەکات . لەپێناویاندا شەڕی خوێناوی بۆ گەلان ھەڵدەگیرسێنن . بێ ئەوەی خۆیان و خێزانیان و دارو دەستەکانیان خوێن لەلوتیان بێت. کەچی بانگەشەی خوێن ڕشتنی زۆر دەکەن بۆ پاراستنی پیرۆزیەکان.
لەکاتێکدا گەلان دەتوانن دۆستی یەک بن و ھێرش و پەلامار نەھێننە سەر یەکتری . بەڵام سیاسیە دەسەڵاتخوازەکان لەپێناوی پارستنی پیرۆزیەکان . شەڕو کاولکاری دەھێننە ئاراوە. ئەوپەلامارەی دەوڵەت نەتەوەی روسیا بۆسەر ئۆکرانیا .ھۆکارەکەی عەقڵیەتی خۆسەپێنی و چاوچنۆکی دەسەڵاتخوازیە . ڕێگا خۆشکەری شەڕەکەش دەوڵەت نەتەوەکانی ئەمەریکا و ئینگلتراو وڵاتانی ناتۆن. ئەوەی زەرەرمەندە گەلانی ڕوسیاو ئۆکرانیان نەک پۆتین و زیلنسکی . بەناوی پیرۆزیەوە فراوانخوازی ئەنجام دەدەن شەڕو کاولکاری و خوێن ڕشتن دەخوڵقێنن . گوایە وڵات و پیرۆزیەکانی دەپارێزن . ئەودەوڵەت نەتەوانەش کەناھێڵن شەڕ بوەستێت لەپێناوی بەرژەوەندی و قازانجە سیاسی و ئابوری و سەربازیەکانی خۆیاندایە. ئێمەکەباس لەنەتەوەی دیموکراتی دەکەین دەبێت ئەوە بزانین کە یەکێکە لەکۆڵەکەکانی فەلسەفەی تازەگەری دیموکراتی (مۆدێرنیتەی دیموکراتی ) .ئەم چەمکە ئەلتەر ناتیفی مۆدێرینتەو پۆست مۆدێرینتەی سەرمایەدارییە .ئەوەی جیھانی خستۆتە ناو گێژاوو ململانێیەکی ئابوری ،سیاسی ،سەربازی ……ھتد مۆدێرنیتەو پۆست مۆدێرینتەی سەرمایەداری و ئایدیۆلۆژیا ھەمەجۆرە لەیەک چووە خۆسەپێنە قازانج پەرستەکانیانە .
مۆدێرینتەی دیموکراتی کەنەتەوەی دیموکرات یەکێک لە ڕەھەندو کۆڵەکەکانیەتی دژە لەگەڵ ھەموو ھێرش و پەلامارێک و فراوانخوازیەک . چاوچنۆک و دەسەڵاتخوازو خۆسەپێن نییە .دۆستایەتی نێوان نەتەوەکان دەئافرێنێت .
سیاسی و سەرکردەو کۆمەڵگەیەکی خاوەن زمانێکی جوان و باش ، ئەخلاقێکی بەرزو باش ،کاروکردەوەی جوان و باش لەڕێگای پەروەردەی بەردەوامەوە دەئافرێنێت. ئیتر مرۆڤە ناشیرینەکەی جاران. بەمرۆڤێکی جوان و پڕ ھەڵوێستی ئەخلاقی دەگۆڕێت. سیاسەت دەکاتە موڵکی کۆمەڵگە نەک دەستەو تاقمی دەسەڵاتخواز و شەڕانگێز.سیاسەت گرێدراوی بەھا ئەخلاقیەکان دەکات و جوانی و خۆشەویستی پێ دەبەخشێت . وادەکات کەھەمووا حەز لەسیاسەت بکەن و بەشداری کارای تێدا بکەن. کۆمەڵگە ی ئەخلاقی سیاسی دێتەئاراوە.
مودێرنیتەی سەرمایەداری ودەوڵەت نەتەوە سیاسەتیان بۆ خۆیان قۆرخ کردووەو بەکۆمەڵگە دەڵێن سیاسەت ئیشی ئێوە نییە. ھەربۆیە لەدوو دەوڵەتی گەورەی وەکو ئەمەریکاو ئینگلتەرا . تەنھا دوو حیزب گەورەو کاریگەرن .لەئەمەریکا بەناو دیموکراتەکان و کۆماریەکان .لەئینگلتەراش پارتی کرێکاران و پارتی پارێزگاران.
لەکاتێکدا سیاسەت کاری ھەمووانە .ئەوە گەلانن دەبێت خۆیان خۆیان بەڕێوە بەرن .لەخێزانەوە بۆ خۆبەڕێوەبەرییە دیموکراتی و سیاسیەکان .
سیاسەت کاتێک ناشیرینە نائەخلاقی بێت. لەخزمەتی کۆمەڵگەدا نەبێت دژە ژن و سروشت و ژینگە بێت . ئەوکاتەی سیاسەت گرێدراوی ئەخلاق بێت. دەکەوێتە خزمەتی کۆمەڵگەو پاراستنی مافەکانی گەلان و ژینگە و سروشت . جوانترین کرداری مرۆڤە.
سیاسەت لەفەلسەفەی مودێرینیتەی دیموکراتی و نەتەوەی دیموکراتی .بەھۆی گرێدانی بەئەخلاقەوە جوان و سەرنج ڕاکێش
دەبێت .ھەمووان بەشداری تێدا دەکەن.
فەلسەفەی نەتەوەی دیموکراتی چییە؟بەشی سێیەم.
فەلسەفەی نەتەوەی دیموکراتی
سیستمی سیاسی خۆبەڕێوەبەری دیموکراتی نا ناوەند گەرا دەخوڵقێنێت . دەبێتە شوێنی بەڕێوەبردنی کارو باری گەلان بەشێوازێکی دیموکراتیانە . بەهەموو جیاوازیەجۆراو جۆرەکانیانەوە .
هەر پێکهاتەیەکی نەتەوەیی و ئاینی و مەزھەبی و فیکری چەند کەم بێت لەڕوی ژمارەوە . مافی سیاسی و بەشداری دیموکراتیانەی لە خۆبەڕێوەبەریە دیموکراتیەکاندا پارێزراوە .دوور لەوەی ببێت بەکۆیلەو پاشکۆی هیچ پێکهاتەیەکی نەتەوەیی تری لەخۆی گەورەتر.نەک وەک تورکمان و ئاشوری وکلدانەکانی باشوری کوردستان .نوێنەرایەتی گەلانی خۆیان نا کە ن .بەڵکو ناچار کراون ، بۆ بەرژەوەندی حیزبێکی کوردی کار بکەن .
لەپەرلەماندا وەک کورد بیر بکەنەوە نەک وەک نوێنەری گەلانی خۆیان .
لەنەتەوەی دیموکرات دا گەلان نوێنەری نەتەوەی خۆیانن، لەدام و دەزگا کانی خۆبەڕێوەبەری دیموکراتیدا .نەک نوێنەرو پارێزەری بەرژەوەندی هیچ نەتەوەو حیزبێکی تر . ئەوە حیزبە دکتاتۆرو نەتەوە شۆڤێنیەکانن وادەکەن لەژێر فشاردا نەتەوە جیاوازەکان تەعبیر لەخۆیان نەکەن .
لەسیستمی نەتەوەی دیموکراتی داهەموو نەتەوەو ئاین و ئاینزایەک ڕێز لێگیراوە کەم بن یازۆر هیچیان بەسەرئەویتریاندا زاڵ نابێت .
دیموکراسیەتی ڕاستەقینەو پێکەوەژیانی گەلان بەئاشتی ،دوور لەشەڕانگێزی و قۆرخکاری و چەسانەوەو ستەمکاری دەسەڵات خوازی و خۆسەپاندن .
نەتەوەی دیموکرات بۆخۆی دژ بە سیستمی دەسەڵات خوازی و دژی مەرکەزیەتە . خۆسەری دیموکراتی و کۆنفیدرالیزمی دیموکراتی و پیشەسازی ژینگە دۆستی کۆمیناڵی دیموکراتی بۆ گەلان بەبنەما دەگرێت . سیاسەت و ئەخلاق فەلسەفەو دیموکراتی پێکەوە ھاوتەریب دەکات .تاک و کۆمەڵگە تەیار دەکات بەئەخلاقی باش.
دەوڵەت نەتەوەو مودێرنیتەی سەرمایەداری لەڕێگای قانون و دەرکردنی فەرمانەوە کۆمەڵگە بەڕێوەدەبەن و حوکمڕانی دەکەن . بەڵام نەتەوەی دیموکراتیک و مۆدێرینتەی دیموکراتیک .لەڕێگای گفتگۆو ڕێکەوتن لەگەڵ یەکتری و ئەنجامدانی سیاسەتی ڕاستەقینە کەگرێدراوی ئەخلاقە کۆمەڵگە بەڕێوە دەبات. کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک دەبێتە ئەو سیستمە سیاسیەی ئەمانجی پاراستن و پەرەپێدانی کۆمەڵگەی ئەخلاقی سیاسی دەبێت.
چەمکی نەتەوەی دیموکراتیک ، ئێستا لەڕۆژئاڤای کوردستان ( باکوروڕۆژھەڵاتی سوریا). بە پراکتیکی لەقۆناغی جێبەجێ کردندایە.گەر گەمارۆو دژایەتی و ھێرش و پەلاماری ، دەوڵەتی داگیرکەری تورک و گروپە چەتەگەراو تیرۆریستیە جیھادیەکان و ھێڵی خیانەتی کوردی و ئابڵوقەی دوژمنان نەبوایە .لەماوەی ئەم چەند ساڵەدا زیاتر دەبووە نمونەی گەشی پێکەوەژیانی دیموکراتیانەی نێوان گەلان و ئاینە جیاوازەکان.
دەوڵەتی داگیرکەری تورک و ھاوپەیمانە تیرۆریستەکانی شەڕی سیستمی نەتەوەی دیموکراتیک و ئیرادەی کوردی نوێ دەکەن ؛لەباکورو ڕۆژھەڵاتی سوریا.
ئەیانەوێت مۆدیلی نەتەوەی دیموکراتیک، بخنکێنن و نەھێڵن بە ڕۆژھەڵاتی ناویندا بڵاو بێتەوە . ھەربۆیە خۆیان کاری تیرۆریستی لەشارەگەورەکانی تورکیا دەکەن و ئازادیخوازانی کوردی پێ تاوانبار دەکەن. بۆئەوەی بیکەنە بیانوو پەلاماری کۆبانی و ناوچەکانی تری باکورو ڕۆژھەڵاتی سوریا بدەن. دەوڵەت نەتەوە ھیچ بەھاو ئەخلاقێک ناناسێت جگە لەبەرژەوەندی خۆی و سیستمە مرۆڤ و ژینگە کوژەکەی.
فەلسەفەی نەتەوەی
دیموکراتی چییە؟
بەشی چوارەم .
. گەلی کورد لەم سەد ساڵەی ڕابردوو پشکی شێری لەنەهامەتی و کارەسات و دابەش کردنی خاکەکەی و خوێن ڕشتن بەرکەوتووە . لەسەر دەستی دەوڵەت نەتەوەکانی جیهان و ناوچەکە . چەندین جار توشی جینۆسایدو بەکارھێنانی چەکی قەدەغەکراوی کیمیایی بووە .
بۆیە کورد ئێستا لەڕۆژئاوای کوردستان (باکوروڕۆژھەڵاتی سوریا)وە کار بۆ گۆڕینی ئەوسیستمە ، سەپێنراوە شکست خواردووە خوێناویە ، ناسیونالیزمە ئاینگەراو مەزھەبگەراو دکتاتۆرانە ی دژبە مرۆڤایەتی و دژە ئازادییەکانی ژن و دژبەژینگەیە دەکات. مۆدیلی نوێی نەتەوەی دیموکراتی پەیڕەو دەکات . سیستمی دەوڵەت نەتەوەکانی دەوروبەر یەکیان گرتووە دژی ئەومۆدێلەی لەخزمەتی گەلاندایە . شەڕکردن دژی گەلانی باکورو ڕۆژھەڵاتی سوریا شەڕی سیستمە جیاوازو قبوڵنەکراوەکەیە لەلایەن سیستمە دکتاتۆرەکانەوە .ھەرچەندە ھێرش و پەلامارەکانی دەوڵەتی فاشست و داگیرکەری تورکیاو تیرۆریستان. دڕندانەو بەتەکنەلۆژیای سەردەمە .
ئەوەی گرنگە تائێستا ئەو ستاتۆیە کەھی ھەموو گەلانی ناوچەکەیە بەکوردو عەرەب و ئەرمەن و ……ھتد بەسەرکەوتویی هەنگاو بۆ پێشەوە دەنێت ،بۆ گۆڕینی زهنیەت و بیر کردنەوە ی کۆمەڵگە جیاوازە ئەتنیکی وئاینیەکان و ئاینزاکان . بەئاراستەی پێکەوەژیانی ئاشتیانەو دیموکراتیانەی نەتەوەکان. پێکەوە لەسیستمی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیدا. گەلانی عەرەب و ئەرمەنی و کورد خۆبەڕێوەبەری دیموکراتی خۆیان دامەزراندووە . بەئاشتی و ئازادی و دیموکراتیانە پێکەوە دەژین .دوور لەڕقی نەتەوەیی ،_ئاینی ،مەزھەبی ،فیکری سڕینەوەی یەکتری.
کورد بە داھێنانە فەلسەفیە نوێیەکەی کەمودێرنیتەی دیموکراتی و نەتەوەی دیموکراتی و کۆنفیدرالیزمی دیموکراتی و ئابوری پیشەسازی ژینگەدۆستی کۆمیناڵی دیموکراتی و فەلسەفەی ژنۆلۆژیە . بەو پێنج چەمکە فەلسەفییە ناوازەو پڕ بەھایە پێشەنگایەتی ئەوگۆڕینە زهنیە دەکات ،لەخۆیەوە دەستی پێکردووە .بەرلەهەرکەس کورد بیری خۆی گۆڕیووە نوێبونەوەی فکری و فەلسەفی لە مێشکی خۆیدا ئەنجام داوە.لەڕێگای پەروەردەی بەردەوام و نوێبوونەوەی فیکرو ئەخلاقی سیاسی .زهنیەتی خۆی و کۆمەڵگا جیاوازەکان ئامادەدەکرێت بۆ ئەو گۆڕانە ڕیشەییەی پێکەوەژیان . ژن ژیان ئازادی کرۆکی ئەوگۆڕینە زھنیەیە.چونکە ژن لەجیھاندا بەگشتی و لەڕۆژھەڵات دا بەتایبەتی زۆر زۆر مافەکانی پێشێل دەکرێت . ھەر بەھۆی ئەوپێشێل کردنەی مافی ژنانە لە وڵاتێکی وەکو ئێران شۆڕشێک بەپێشەنگایەتی ژنی ئازادیخواز سەری ھەڵداوە و پیاوی ئازادیخوازیش پشتیوانیەتی و بەشدارە لەگەڵیدا.
گەلان دەتوانن لە ناو سیستمی نەتەوەی دیموکراتدا. بەئاشتی و ئازادی و دیموکراتی. لەناوژینگەیەکی پاک و تەندروست پێکەوە بژین.
دور لەدوژمنایەتی و خوێن ڕشتن .
گەلان پێکەوە بەهاوبەشی و هاوکاری یەکتر کاردەکەن ،بۆ پێش خستن و گەشەی کۆمەڵگەو پاراستنی ژینگەکەی .
ڕێز گرتن لەئازادیەکانی کۆمەڵگە بەگشتی و ژن بەتایبەتی ،پاراستنی سروشت پاکڕاگرتنی ئاو خاک و هەوا،گرنگی دان بەکشتوکاڵی سروشتی و پیشەسازی ژینگە دۆست و ئاژەڵداری و ئابوری کۆمیناڵی دیموکراتی .بنەمای کۆمەڵگەیەکی ئازادو دیموکراتیک و تەندروستە. سیمای هەرەدیاری نەتەوەی دیموکراتە . شۆڕشی گۆڕینی زھنیەتی کۆن و پڕ کێشەی جۆراو جۆری
یەکتر قبوڵ نەکردن ،ڕەگەزپەرستی
،دەسەڵاتخوازی ، ستەمکاری ، دۆگماتیزم …..ھتد
لەنەتەوەی دیموکراتیکدا لەکارە یەکەمینەکانی دەبێت .پەروەردەی زھنی تاک و کۆمەڵگە دەبێتە بنەمای سیستمێکی دیموکراتی ئازادیخواز ،یەکسانیخواز و خزمەتگوزار بەکۆمەڵگەو ژینگە .دەوڵەت نەتەوەو مۆدێرنیتەی سەرمایەداری ھەرچەندە بەتەواوی لەناو تەنگەژەی ھەرەقوڵدان . دەیانەوێت ڕێگا لەبەردەمی گەشەو پێشکەوتنی زھنی کۆمەڵگە بگرن نەھێڵن شۆڕشی زھنی لەڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست بەفراوانی بڵاو بێتەوە . بەڵام تواناکانیان لەبەرامبەر ئیرادەی گەلان ھوشیار بوونەوەی زھنیان و تێگەیشتن لە کەم و کوڕییە کوژەرەکانی دەوڵەت نەتەوە. ھێزی ڕابردووی خۆی لەدەستداوە . تەنانەت خۆنوێکردنەوەو پۆست مۆدێرنەش فریایان ناکەوێت . شۆڕشی زھنی کۆمەڵگە بەدروشمی ژن ژیان ئازادی سەرتاپای ڕۆژھەڵاتی ناوین دەگرێتەوە .ھیچ بەربەستێک ناتوانێت بیوەستێنێت.
بۆیە لەئێستادا شەڕو پەلامارەکان لەسەرکوردی ئازادو دیموکراتیک بەڕێوە دەچێت . چونکە ئەوجۆرە لەکورد ھەڵگری فەلسەفەی نەتەوەی دیموکراتیەو پێشەنگایەتی شۆڕشی زھنی گەلان دەکات . وەرگێڕانی دورشمی ژن ژیان ئازادی بۆ زن زندگی ئازادی بۆ women life freedom بۆ المرأة الحياة الحرية . گۆڕینی بۆزۆر زمانی تری جیھانی . واتا گەلان ئازارەکانیان یەکە و ئەودورشمە کۆیان دەکاتەوە . ئیتر ئەودورشمە بەتەنھا ھی کورد نییە بەتەنیا. ھی ھەموو ئەوگەلانەشە کەخاوەن دەردەکەون لێی . ئەودورشمە فەلسەفەی نەتەوەی دیموکراتی لەپشتە .
فەلسەفەی نەتەوەی
دیموکراتی چییە ؟
بەشی پێنجەم.
دەوڵەت نەتەوەو مودێرنیتەی سەرمایەداری لەناوگێژاودایە .سیستم لەناو تەنگژەیەکی قوڵدایە.لەڕاستیدا دەوڵەت نەتەوەی سنور پیرۆزکەری خوێناوی و مودێرنیتەو پۆست مۆدێرنیتەش قۆناغەکەی بەسەرچووە . چونکە وەڵامی ئەخلاقی و ڕاستیان پێ نییە بۆ ئەوگێژاوە مرۆیی و ژینگەییەی خوڵقاندویانە.
لەڕاستیدا ھەرسیستمێک خۆی سەرچاوەی کێشە و قەیران و گێژاو بێت . ناتوانێت ببێتە فریادڕەس .ھێزو ئیرادەی چارەسەری لای ئەو نییە . ئاخر گەندەڵ چۆن دەتوانێت گەندەڵی لەناوبەرێت؟ بەڵکو دەبێت فیکرێکی جیاواز فەلسەفەیەکی جیاواز لەوەی پێشتر ببێتە ئەلتەرناتیف .
ئەم سیستمی دەوڵەت نەتەوەیە عەینەن مێرووەکان سوڕی ژیانی خۆی تەواو کردووە و بەسەرچووە . بەڵام خۆی نادات بەدەستەوەو دەیەوێت دەرەچەیەک بدۆزێتەوە . بمێنێتەوە یان ماوەیەک تەمەنی خۆی درێژ بکاتەوە .
کاتێک فەلسەفەی نەتەوەی دیموکراتێکی دەبێتە جیھانی کە زانکۆکان ھاوکار بن گەلانی جیھان بیکەنە موڵکی خۆیان.
بیرمەندو پرۆفیسۆرەکان پێکەوە گفتوگۆی بکەن . گەشەی پێ بدەن و پێشی بخەن . ھەنگاوەسەرەتاییەکانیش دەستی پێ کردووە و بەسەدان مامۆستای زانکۆو بیرمەند ی جیھانی . مودێرنیتەی دیموکراتی و نەتەوەی دیموکراتی وەکو ئەلتەرناتیف دەبینن . پشتیوانیشی دەکەن و ھەوڵی بڵاوکردنەوەی لەجیھاندا دەدەن .بەھەزاران کچ و کوڕی ئازادیخواز بونەتە ھەڵگری فەلسەفەی مودێرنیتەی دیموکراتی و نەتەوەی دیموکراتی وژنۆلۆژی. ژنانی نەتەوە جیاوازەکان پێکەوە لە خولەکانی پەرەوەردەی ژنۆلۆژی بەشدار دەبن . شۆڕشی زھنی لەژنەوە دەست پێ دەکات . ژنی ئازاد ودیموکراتیک یەکسانە بەکۆمەڵگەی ئازادو دیموکراتیک.
نەتەوەی دیموکراتی ،نایەت یەکسەر بەیەک پاڵ دەوڵەت نەتەوە ھەڵوەشێنێتەوە . بەڵکو ھاوتەریب لەگەڵی دەڕوات تاتەواو لاوازی دەکات .
گەل بۆخۆی لەڕێگای کۆمۆنەکانەوە خۆی بەڕێوە دەبات . ھەموو توێژەکانی کۆمەڵگە سەندیکای تایبەت بەپیشەکانی خۆیان دروست دەکەن . ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی دیموکراتی ڕۆڵی گەورەو کاریگەریان دەبێت.
ئیتر وردە وردە خەڵک پێویستیان بەدەوڵەت نەتەوە و قانونەکانی نابێت.
پێویستیان بەکۆمەڵێک مشەخۆری دەسەڵاتخواز نابێت. لەسەر ناوی دەوڵەت و پیرۆزی بژین و گەلان گەمژە بکەن بەخۆشەویستی نەتەوەو ئاڵاو دین .
لێرەوە بۆ گەلانی جیاواز کۆنفیدرالیزمی دیموکراتێکی لەڕێگای خۆبەڕێوەبەری دیموکراتی دروست دەبێت.
ئیتر ھەرنەتەوەیەک خۆی خۆی بەڕێوە دەبات. مرۆڤ نابێتە گورگی مرۆڤ وەکو ھۆبز دەڵێت. کاتێک کەتاک و کۆمەڵگە ی ئەخلاقی دێتە بوون . مرۆڤی بەگورگ بوو دروست نابێت . ئیتر کۆمەڵگە پێویستی بەقانونیش نابێت . بەڵکو پەیمانێکی کۆمەڵایەتی ئەخلاقی و دیموکراتیک . دەبێتە بنەمای پێکەوە ژیانی ئاشتیانەی گەلان .قانون کەسیستمی دەوڵەت نەتەوە زیاتر بۆ پاراستنی سیستم و دەسەڵاتخوازانە . بۆ لەقاڵب دان و کۆت و بەند کردنی مرۆڤەکانە. ژیانی سروشتی گەر گرێدراوی ئەخلاق بێت . ھەرگیز گورگەمرۆڤ بوونی نابێت . چونکە ئەخلاق مرۆڤەکان دەکاتە بونەوەرێکی لێبوردەو ھوشیارو خزمەتگوزار و پارێزەری مافەکانی ئەوانی تر.
گەر ھەرلەسەرەتاوە لەبری دەوڵەت نەتەوە فەیلەسوفانی سەردەمی ڕۆشنگەری ھۆبزو جۆن لوک و مۆنتیسکۆو ….. ھتد لەبری قانون و دروست بوونی دەوڵەت گرنگیان بە کۆمەڵگەیەکی سیاسی ئەخلاقی دیموکراتی بدایە مرۆڤایەتی و ژینگەکەی توشی ئەم گێژاوو شەڕو کاولکاریە نەدەبوون. جەنگی یەکەم و دووەمیش ڕووی نەئەدا . گۆی زەویش مەترسی لەناوچوون و شێواندی کەش و ھەوا بەم شێوازە نەدەبوو کە خەریکە بەستەڵەکەکانی ھەردوو جەمسەری گۆی زەوی ساڵ بەساڵ زیاتر دەتوێتەوە و تەوازنی کەش و ھەوا دەگۆڕێت. لێرەدا فەیلەسوفەکانیش بەشداری دروست بوونی سیستمی دەوڵەت نەتەوەن . ھەرچەندە نیچە قسە لەچەمکی ئەخلاق و مرۆڤی باڵاو درندەیی سیستمی مودێرنە دەکات . بەڵام نەبووە ھۆی ئەوەی کە ئەلتەرناتیفی بئافرێنێت .
دواجار بەئەزموون وەرگرتن لەکۆی سیستمە سیاسیەکان، فیکرو فەلسەفە کۆن و نوێیەکان ،ئاینە کۆن و نوێیەکان وشرۆڤەکردنییان بەوردی و بەسەلیقەیەکی جوان و فەلسەفیانە باشی و خراپیانی شیکردەوە . بیرمەندو فەیلەسوف ئۆجالان فەلسەفەی مودێرنیتەی دیموکراتی نەتەوەی دیموکراتی ژنۆلۆژی و کۆنفیدرالیزمی دیموکراتی و ئابوری و پیشەسازی ژینگە دۆستی کۆمیناڵی دیموکراتی ئافراند. کە تاک و کۆمەڵگەی ئازاد و کۆمەڵایەتی و ھەرەوەزی و سیاسی ئەخلاقی بنەماکەی دەبێت. لەڕێگای کردنەوەی ئەکادیمیای پەروەردەیی لەھەرجێیەکدا.
ئەم فەلسەفە نوێیە بۆ ئەوەی جێگای بێتەوە لەناو نەتەوەکانی جیھاندا . کاتی دەوێت ھەوڵ و تێکۆشانی زیاتر ناساندنی دەوێت.
دەوڵەت نەتەوەی قازانج پەرست و چاوچنۆک و مودێرنیتەی سەرمایەدادی بەرژەوەند خواز دەیانەوێت ئەم فیکرو فەلسەفەیە بخنکێنن و لەناوی بەرن.
فەلسەفەی نەتەوەی
دیموکراتی چییە؟
بەشی شەشەم
گۆڕینی سیستم ماوەی سەدان ساڵی ویستووە لەڕابردوو .
چونکە سیستمی کۆن بەرەنگاری دەکات لەمانەوەی خۆی . ئێستا سیستمی دەوڵەت نەتەوەش ھێشتا بەھێزە ھەرچەندە سوڕی ژیانی تەواو بووە بەھۆی ئەو گێژاوە ھەمەجۆرانەی خوڵقاندویەتی. بەردەوام و ھەمیشە ماکیاجی خۆی دەکات. ھەندێ گۆڕانی شکلی دەکات نەک جەوھەری . چونکە سیستم جەوھەرەکەی خۆی دەپارێزێت . کەقازانج ویستی، فراوانخوازی و ھەژمونگەرایی سیاسی ،سەربازی و ئابوری و پاراستنی بەرژەوەندیە ھەمەجۆرەکانیەتی .
نەتەوەی دیموکرات ئەلتەر ناتیفی ئەو سیستمەیە کەسەرجەم ئەوگێژاوانەی خوڵقاندووە . کۆمەڵگە و تاکی ئازاد ی دوور لەبەرژەوەند خوازی و چاوچنۆکی دەئافرێنێت تاخزمەتگوزار بێت بەکۆمەڵگە، ژنی ئازاد بەبنەما دەگرێت. نەک تاک گەرایی ، تاک گەرایی نەخۆشیە سیمای دەوڵەت نەتەوەیە. تاکگەرایی خۆپەرستیە و دژە کۆمەڵایەتی بوون و پێکەوەیی خێزانە . فەلسەفەی نەتەوەی دیموکراتی ، دەر مانی دەردی بەشی زۆری کێشە نەتەوەیی ، سیاسی ، ئابوری ، کۆمەڵایەتی ، خێزانی،ئەخلاقی ، ڕەگەزی، ئاینی و مەزهەبی ، ژینگەیی ، ……..ھتد کۆمەڵگە جیاوازەکان دەکات . سیاسەتی گرێدراو بەئەخلاق بۆ ھەموانە موڵکی ھیچ حیزب و کەسێک نییە بەتەنیا. کۆمەڵگە بەشداری کارای سیاسەت دەبێت.
ھەموو حیزبەکانی ناو سیستمی نەتەوەی دیموکراتی دەبێت خزمەتی کۆمەڵگەو ژینگەکەی بەبنەما بگرن.
پەرەسەندن و گۆڕانی دەوڵەت نەتەوە بەرەو نەتەوەی دیموکراتیک دەستکەوتی گرنگ لەگەڵ خۆیدا دێنێت. بەرلەھەموو شتێک نەتەوەی دیموکرات لەڕێگای مەعریفەیەکی ڕاستی خزمەتگوزار بەکۆمەڵگە وە. ئەوئەقڵیەتە کۆمەڵایەتی و سیاسیانەو ئایدیۆلۆژیایانەی بەتوندوتیژی و ستەمکاری و چەوسانەوە بارگاوی بوون نەرم دەکاتەوە . دەیانکات بەھەستێکی مرۆییانەی یەکتر قبوڵ کردن و ڕێز گرتن لەبیروڕای یەکتری . فەلسەفەی نەتەوەی دیموکراتی بۆئەوەی چەق بەستوو نەبێت لە نوێبونەوەی بەردەوامدا دەبێت بەپێی خواستی قۆناغ و پێشکەوتنەکانی کۆمەڵگە .
ھەروەک چۆن لەقۆناغی باڵادەستی پاپاو کەنیسەو ئیمبراطورە دکتاتۆرەکان . لەسەدەکانی ناوەڕاست کەبەسەدە تاریکەکان ناسراوە .ھەوڵی مرۆڤ بۆ ئەوە بوو ڕزگاری بێت لەودەسەڵاتە سەرکوتکەرە خۆ بەباوک زانە دینی و دنیاییە . گەلان خەباتیان بۆ ئازادی و شکۆمەندی دەکرد.دواجار لەسەدەکانی حەڤدەو ھەژدەو نۆزدەو بیست دەوڵەت نەتەوەی لێکەوتەوە .کەئەویش بووە باوکێکی تری بێ ویژدان و بێ ڕەحم دواجار بووە ھۆی ھەڵگیرساندنی دوو جەنگی کاولکەری یەکەم و دووەم . ئێستاش جەنگی روسیا ئۆکرانیاو ھەژاری و برسێتی شەڕو کاولکاری لە ئاسیاو ئەفەریقاو ئەمەریکای لاتین ، نائارامی سیاسی،ئابوری ، کۆمەڵایەتی …..ھتد زۆربەی دەوڵەت نەتەوەکانی جیھانی گرتۆتەوە.
نەتەوەی دیموکراتی ئەو داھێنانە فەلسەفیەیە گرنگەیە کەبەھا سروشتیە تێکچووەکانی ناو کۆمەڵگە دەگێڕێتەوە. خەبات و تێکۆشان وشۆڕشی زھنی کەکوردی نوێی ئازادو دیموکراتیک پێشەنگەیاتی دەکات بۆ دەرباز کردنی جیھانە . بۆ ئەوەیەلەم باوکەش کەخۆی لە سیستمی نوێگەری سەرمایەداری و لیبرالیزمی نوێ و دەوڵەت نەتەوەو دۆگماتیزمی ئاینی و فیکریدا بەرجەستە کردووە ڕزگاری بێت .
جارێکی تر ئازادی و دیموکراتی ڕاستەقینە بەدەست بھێنێت . سیستمێک بێت تیایدا مرۆڤ بەڕۆبۆت نەکرا بێت، ژن وەکو کاڵا مامەڵە بەجەستەیەوە نەکرێت. ژینگەی سروشتی گۆی زەوی بگەڕێتەوە دۆخی خۆی . ھەست و سۆزە کۆمەڵایەتیەکانی تاک و کۆمەڵگە کەتاکگەرایی سیستم تێک و پێکی داوە بگەڕێتەوە .کۆمەڵایەتی بوونێکی دیموکراتیک جێگای بگرێتەوە ڕێزو شکۆ پێکەوەیی بۆ خێزان بگەڕێتەوە .
مۆدێرنیتەو دەوڵەت نەتەوە بنەماکانی کۆمەڵایەتی بوون و خێزانیان ھەڵوەشاندووە .
بۆئەوەی مرۆڤێکی جوان کۆمەڵگەیەکی جوان سروشت و ژینگەیەکی جوانمان ھەبێت. پێویستە سیستمێکی پەرەوردەیی فیکری و فەلسەفی و دیموکراتێکی جوان و ڕاست و دروستمان ھەبێت .پشکی حەقیقەت تیایدا لەئاستێکی بەرزدا بێت.چەمکی ڕێ و ڕێبازی حەقیقەت ئەوەیە کە فیکر ، فەلسەفە ،سیاسەت،دین ……ھتد خزمەتگوزار بێت بەکۆمەڵگە. نەک خۆت بەحەقیقەت بزانیت و بوبیتە گورگی کۆمەڵگە بەناوی پیرۆزیە ھەمەجۆرەکانەوە.
حەقیقەت ڕەتکردنەوەی ناحەقی و چەوتیەکانە. مرۆڤ ھۆش وعەقڵ و بیری ھەیە . گرنگە ھەست بە حەقیقەت بکات.
ھیچ ڕێ و رێبازێک حەقیقەت نییە .گەر ئەو ڕێبازەی خۆی بەحەقیقەت دەزانێت کارەکتەرەکا نی دەسەڵاتخواز ، دوو ڕوو ،دژ بە ئازادی و دیموکراتی و یەکسانی و دادپەروەریو دژی ژینگە و مافی ژن بن .
بۆیەکاتێک حەقیقەتی ھەرفیکرو فەلسەفەو ئاین و ئایدیۆلۆژیایەک بەپراکتیکی گوزارە لە ئازادی و دیموکراتی بکات خزمەتگوزار بێت بەکۆمەڵگە وژینگە . ئیترئەوڕاستیە ناشاردرێتەوە بۆ مرۆڤی ھوشیارو دوور لەپەرستنی بەرژەوەندی تایبەتی وەکو ڕۆژی ڕوناکە . وەکو پەندە کوردیەکە دەڵێت بەری خۆربەبێژنگ ناگیرێت.
نەتەوەی دیموکراتی گرنگی زۆر بەڕێ و ڕێبازی حەقیقەت دەدات . ھەوڵ دەدات ڕاستینەی کۆمەڵگە بخاتەڕوو گەشەی پێ بدات و پێشی بخات . چەمکەکانی ئازادی ،دیموکراتی یەکسانی ، لێبوردەیی ،دادپەروەری ،ئەخلاق و سیاسەت ، ژن و مافەکانی،سروشت و ژینگەو تەندروستی،پێکەوەیی و ھاوکاری ….ھتد بچێتە بواری پراکتیکی و خزمەت بەھەموو نەتەوەوئاینە جیاوازەکان بکات .
فەلسەفەی نەتەوەی
دیموکراتی چییە ؟
بەشی حەوتەم .
کاتێک سیستمی مودێرنیتەی سەرمایەداری و دەوڵەت نەتەوە . شەڕو کاولکاری و ھەژاری و برسێتی، بە جیھاندا بڵاو کردۆتەوە . بەردەوامیش دەبێت لەوکارە ناشیرینە ی . نمونەش ئەفەریقا، ئاسیا ، ئەمەریکای لاتین و ئەوروپای شەرقی .پشتیوانی دەسەڵاتە خێزانی و دکتاتۆرەکان و ئاینگەراو مەزھەبگەرا کان دەکات . ئەمە کارێکی نائەخلاقیە. ھۆکارەکەیشی بۆ گرێ نەدانی سیاسەت بەئەخلاقەوە دەگەڕێتەوە. بۆیە کەئەخلاق و سیاسەت لەیەک جیا کرانەوە ئیتر بەرژەوەند خوازی جێی دەگرێتەوە.
سەد لەسەد مودێرنیتەی سەرمایەداری ھۆکاری نەھامەتیەکانی گەلانی ھەژارو برسی کراون . لەناو مەنگەنەی شەڕە جۆراو جۆرەکان گەلان پان دەکەنەوە .
لەلایەکی ترەوە ژیانێکی تاڕادەیەک خۆشگوزەران فەراھەم دەکەن ، بۆ گەلانی خۆیان و بۆ ئەوکۆچبەرانەی وڵاتانی تر وەکو مافی پەنابەری ڕووی تێ دەکەن . لەکاتێکدا وڵاتانی خۆیان دەوڵەمەندن . بەڵام ڕێگای بەجێھێشتنی وڵات دەگرنە بەر .بەھۆی دەست پیسی سیاسیەکانەوە داھات لەسەدا ھەشتای بۆ خۆیان و خێزانەکانیان و دەست و پێوەنەکانیانە. ئازادی و دیموکراتی و مافی مرۆڤ لەژێر پرسیاردایە، خەڵک بێ کارو ئایندە ناڕونە . ئیتر بەناچاری ھاوڵاتیانی ئەو دەڤەرانە کۆچبەر دەبن .
سیستمی دەوڵەت نەتەوە مۆدێرنیتەی سەرمایەداری بۆ ئەوە دڵی گەلانی خۆیان ڕابگرن ھەڵدەستن بە
ھەڵبژاردن و گۆڕینی حیزبەکان جارناجارێک لەدەسەڵات دا ، ھەندێک ئازادی تاک ، بیمەی تەندروستی ، خوێندن ، دابین کردنی پێداویستیە ژیانیەکان ……ھتد ئامانج لێی ئەوەیە بەگەلانی خۆیان بڵێن سیستمی ئێمە دیموکراتیەو لەخزمەتی ئێوەدایە. پێیان دەڵێت بیر لەئەلتەر ناتیف مەکەنەوە . چونکە ئێمە باشترینین .
لەکاتێکدا بەھۆی چاوچنۆکی و ھەژمونگەرایی مودێرنیتەی سەرمایەداری وبەرھەمھێنانی ملیۆنان طەن چەکی کۆکوژ . قانونە زۆرو زەوەندەکانیان . گەلانی خۆشیان کۆت و بەند کردووە . خەریکن ژیان و ژینگە بەگشتی کۆمەڵ کوژ دەکەن، بە ھەموو زیندەوەرەکانی گۆی زەویەوە . نائەخلاقی بوونی سیستمی مودێرنیتەی سەرمایەداری و دەوڵەت نەتەوە. دووڕییەکەی زۆر بەئاشکرا بۆ گەلان ئاشکرایە .
ئەم سیستمە سیاسیە سەرچاوەی ھەموو ئەونەھامەتیانەیە کەلە سێ سەد ساڵی ڕابردوو بەسەر گەلان ھاتووە. بۆسەدەی بیست و یەکیش باشتری پێ نییە . بەتایبەتی بۆ گەلانی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست.
دەستگرتنی توند بەدورشمی ژن ژیان ئازادیەوە. ئەرکێکی سیاسی ئەخلاقی دیموکراتیە بۆ گەلانی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و جیھان بەگشتی . خاڵی دەستپێکی شۆڕشی گۆڕینی زھنیەتی پیاوسالاری و دەسەڵاتخوازی و ڕمانی دکتاتۆرەکانە.
. ژنۆلۆژی (زانستی ژن ناسی ) لەنەتەوەی دیموکراتی دا گرنگی و بایەخی زۆر پێ دەدرێت . ژن سەرچاوەی ژیانە لەهەمووجومگەکانی خۆبەڕێوەبەرێتی دیموکراتی وکۆمەڵگەی مەدەنی و ھەموو دام و دەزگا جۆراو جۆرەکانی خۆبەڕێوەبەری دیموکراتی و کۆمۆنەکان بەگشتی، بەڕێژەیەکی یەکسان لەگەڵ پیاو بوونی ھەیە . ژیانی بێ ژن بوونی نابێت .
لەجیهان بەگشتی ،لەڕۆژهەڵاتی ناوین بەتایبەتی .مافەکانی ژن بەشێوازێکی خراپ پێشێل کراوە. بەردەوام ئەومافانە پێشێل دەکرێت .
ژن جێگای شیاوی خۆی هەیە لەفەلسەفەی مودێرنیتەی دیموکراتی و نەتەوەی دیموکراتی . مافە زەوتکراوەکانی بۆ دەگەڕێتەوە . ژن شکۆی نەتەوەی دیموکراتیکە . بۆیە هەمیشە بەڕێزەوە تەماشا دەکرێت .
بێ ڕێزی بەرامبەرمافەکانی ژن بێ ڕێزیە بەرامبەر بەژیانی تەوای کۆمەڵگە.
ژنی ئازادو خاوەن ئیرادەو مەعریفە . لەڕێگای پەروەردەی فەلسەفەی ژنۆلۆژی دەئافرێنێت . ئیتر ژن خۆی مافەکانی خۆی دەپارێزێت و داکۆکی لێ دەکات.
ژینگەو ژن دوانەیەکی لەیەک دانەبڕاون چۆن گرنگی بەژن و مافەکانی دەدرێت تاکۆمەڵگەیەکی ئازادو یەکسان و دادپەروەر بێتە ئاراوە . ئاوھاش گرنگی بەژینگە دەدرێت . تاژینگەی گۆی زەوی بگەڕێتەوە دۆخی سروشتی خۆی . کەبەھۆی خراپیە جۆراو جۆرەکانی پیشەسازی گەرایی مودێرنیتەی سەرمایەداری و دەوڵەت نەتەوەکان . توشی زیانی گەورە بووە بەھۆی پیس بوونی ژێنگەی خاک و ئاوو ھەوا . ساڵانە ملیۆنان مرۆڤ گیان لەدەست دەدەن .
مودێرنیتەی دیموکراتی و نەتەوەی دیموکراتی ئەوسێ ھۆکارە گرنگەی ژیان پیرۆز دەبینێت . خاک ،ئاو ،ھەوا . بەپاکژی دەھێڵێتەوە . لێرەوە خۆراکی سروشتی دوور لەلاقە کراوو جینات کەیەکێکە لەھۆکارەکانی سەرەطان و نەخۆشیە ھەمە جۆرەکان لەسروشتێکی پاک و خاوێن بەرھەم دێت لەناو کۆمۆنەکشتوکاڵیە ھەرەوەزیەکان.
لەخاک و ھەواو ئاوی پیس بوو بەرھەمی خۆراکی سروشتی پڕ تام و چێژ بوونی نابێت.
ھەربۆیە ھەتا مۆدێرنیتەی سەرمایەداری و دەوڵەت نەتەوە تەمەنی درێژ بێت . خراپیە ھەمە جۆرە کانی زۆرترو زیاتر دەبن . داھێنانی بەردەوام دەکەن لەکارە ناشیرینەکانیان . تەکنەلۆژیای کۆن و نوێش دەخەنە خزمەتی مانەوەی خۆیان .
نەتەوەی دیموکراتی نایەت ھەرچی دەوڵەت نەتەوە لەماوەی ئەم سێ سەد ساڵە بەدەستی ھێناوە لەزانست و زانیاری و داھێنانە ھەمەجۆ ەکان لەناوبەرێت . وەکو سەردەمی غەزەواتی سەردەمی ئیسلامی .ھەرچی کتێبی کتێبخانەکانی میراتی ھەزاران ساڵیان فڕێ ئەدایە ئاوی ڕوبارەکان، یان دەیان سوتان . بەمەش گورزی گەورەو گرانیان لە نوسینە پڕ بەھا مێژوویەکان دا .ڕەنجی نوسەرو شاعیرو بیرمەندو کتێبە ئاینیە جۆراوجۆرەکانیان ھەموو لەناو برد. یەکێک لەھۆکارەکانی مانەوەی گەلانی موسڵمانیش بەدواکەوتویی بۆ لەناوبردنی ئەومیراسە گەورەو کەنزە مێژوویانە دەگەڕێتەوە .
فەلسەفەی نەتەوەی دیموکراتی دوژمنایەتی میراسی گەلان و ھەوڵ و ڕەنجی ڕابردوو ناکات. بەڵکو گەشەیان پێ ئەدات و پێشیان دەخات ،بەئاراستەی خزمەتی تەواوی نەتەوەکانی جیھان.نەک خزمەتی چینی دەسەڵاتداری مشەخۆری خۆسەپێنی ستەمکاروبەرژەوەند خواز.
فەلسەفەی نەتەوەی
دیموکراتی چییە ؟
بەشی ھەشتەم.
لە نەتەوەی دیموکراتی دا دەستورێکی
دیموکراتی،یان پەیمانێکی کۆمەڵایەتی . بۆ پێکەوەژیان ی گەلان. بە بەشداری هەموو چین و توێژو پێکهاتە جیاوازەکان دەنوسرێت . دەخرێتە دەنگدانەوە لەلایەن گەلانی ناوچەکە دەنگی پێ دەدرێت . دەبێتە بنەماو بناغە بۆ ڕێکخستنی ژیانی تاک و کۆمەڵگە و گەلان . مافە سروشتیەکانی ھەمووان تیایدا پارێزراو دەبێت پرسە ژینگەییەکان زۆر بەوردی گرنگی پێ دەدات. سروشتێکی خاوێن لەڕێگای سەوزکردنەوە دەئافرێنێ . ئاو ،خاک ،ھەوا،کەسەرچاوەن بۆ ژیانی بونەوەرانی سەرزەوی پیرۆزی خۆی ھەیە. پارێزگاری پاک مانەوەیان و پاراستنیان بەگرنگ دەبینرێت . کەلتورو زمان و مێژووی ھەموو ئەتنیکە جیاوازەکان بەشکۆمەندیەوە دەپارێزێت. بەگشتی لەپەیمانی کۆمەڵایەتیدا مافی نەتەوە جیاوازەکان و ھەڵگرانی بیرو باوەڕە جیاوازەکان بەگشتی دەپارێزرێت .
پەیمانی کۆمەڵایەتی سیستمی یەک نەتەوە،یەک وڵات،یەک ئاڵا ،یەک بیروباوەڕی ئاینی ، فیکری و ئایدیۆلۆجی ھەڵدەوەشێنێت . فرەڕەنگی و فرە بیرو باوەڕی دێنێتە ئاراوە. جیاوازیەکان کۆمەڵگە پێش دەخات دکتاتۆریەت تێکدەشکێنێت ،ڕێ لەدروست بوونی دەگرێت.
نەتەوەی دیموکرات لەڕوی پاراستنەوە بەرگری ڕەوا بەبنەما دەگرێت. هێزێکی شەڕانگێز و هێرش بەر نیە .
لەکاتێکدا هێرشی بکەنە سەری بەئیرادەیەکی مەزنەوە بەرگری دەکات . تەسلیم بوون بەمردن دەبینێت . پرۆسەی جبەخانەو چەکی کۆمەڵکوژو ژینگە وێرانکەر سیامای دەوڵەت نەتەوەی خۆسەپێنە .
چەکی کۆمەڵکوژ مەترسیە لەسەر سروشتی گۆی زەوی و بونەوەرەکانی ناوی .نەتەوەی دیموکرات بەرھەمی ناھێنێت .
بۆ ئەوەی گەلان بەئاشتی ئازادی دیموکراتیەتی ڕاستەقینە . دوور لەدکتاتۆریەت و قۆرخکاری و گەندەڵی بژین . گرنگە چەمکی نەتەوەی دیموکرات وەک تێزێکی فەلسەفی بەبنەما بگرن .
بەمەش گەلان لەو نەخۆشیە هەمەجۆرانەی دەوڵەت نەتەوە و مودێرنیتەی سەرمایەداری دروستیان کردووە بۆ مرۆڤ ، بۆ زیندەوەران ،ژینگەی گۆی زەوی ڕزگاریان دەبێت .
فەلسەفەی نەتەوەی دیموکراتی و مودێرنیتەی دیموکراتی بەیەکێک لە باشترین ئەلتەرناتیفەکانی مێژووی مرۆڤایەتی دادەنرێت لەڕووی سیاسی ،ئابوری ، سەربازی ئەخلاقی ،کۆمەڵایەتی ،دیموکراتی ،دبلوماسی ……..ھتد .مودێرنیتەی سەرمایەداری و دەوڵەت نەتەوە دژی ئەو مۆدیلە نوێیەی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاستن .ئەوان ھەبوونی خۆیان لەدابڕینی کۆمەڵگە لەبەھا دیموکراتی وئازادی و کۆمەڵایەتی و ئەخلاقیەکان دەبیننەوە.
سەرمایەداری وەکو چۆن نەخۆشی سەرەطان خانە زیندووەکان وتەندروستەکانی جەستە دەخوات و سەرەطاناویان دەکات. ئاوھا کۆمەڵگە و کۆمەڵایەتی بوونیش ھەنگاو ھەنگاو لەناو دەبات و تاکگەرایی لەبەرامبەریان پێش دەخات. زۆر دژی کۆمەڵگە ی ئازادو دیموکراتیکیک و کۆمەڵایەتیە.
لەلایەکی ترەوە بەھۆی ئەو گێژاوەی دەوڵەت نەتەوە دروستی کردووە ڕێژەی زۆر بوونی دانیشتوان بەشێوازێکی مەترسیدار دەڕواتە پێشەوە بەتایبەتی شارە گەورەکان . شار ھەیە دەیان ملیۆن مرۆڤی تێدا نیشتەجێیە . ژیان لەوشارانەدا جەنجاڵەو ژینگەیەکی ژاوەژاوو پیس بووی ھەیە . سەرجەم لێکۆڵینەوە وتوێژینەوە زانستیە ھەمەچەشنەکان ئەوە دەخەنە ڕوو کەھەسارەکەمان و ژینگەکەی ، خۆراک و پێداویستیە ژیانیەکانی کۆمەڵگە . بەرگەی ئەو زۆر بوونە خێرایە بێ بەرنامەو پلانە ناگرن . نەخۆشیەکانی سەرەطان و نەخۆشیە میکرۆبی و ڤایرۆسیەکان بەردەوام لە زیاد بوون دان . ھەرچەندە زانستی پزیشکی پێش بخرێت ناتوانێت تەشەنەکردنی بێ سنووری نەخۆشیە ھەمە جۆرەکانی ناو کۆمەڵگە بوەستێنێت.
مۆدێرنیتەی دیموکراتی و نەتەوەی دیموکراتی شێوازی ئەخلاقیانە لەبەرامبەر زۆر بوونی ژمارەی دانیشتوان و زاوزێ دەگرێتە بەر . بەشێوازێک بێت کەمنداڵێک نەیەتە دنیاوە بێ خۆراک بێ چارەسەری تەندروستی بمێنێت .گرنگی بەگوندەکان دەدرێت بۆئەوەی دانیشتوان ی گوند ڕوو لەشار نەکەن .
فەلسەفەی نەتەوەی
دیموکراتی چییە ؟
بەشی نۆیەم.
فەلسەفەی نەتەوەی دیموکراتی لە باکورو ڕۆژھەڵاتی سوریا .وەک نمونەیەکی جوانی پێکەوەژیانی ئاشتیانەی گەلان و پێکهاتە ئاینیەکان ھاتۆتە بوون . بە ڕۆژهەڵاتی ناوینیشدا بڵاودەبێتەوە . ئەوکۆسپانەی بەردەمی نەمێنن دەتوانێت وەکو نمونەی یەکەمین کۆمەڵگەی نەتەوەی دیموکراتیکی ئازاد لەجیھاندا ببینرێت. دەوڵەتی داگیرکەری تورکیا دوژمنێکی دڕندەو فاشستی دژە لەگەڵ ئەم مۆدیلەی کوردی نوێ . تورکیاو حیزبە فاشستەکانی دان بەھەبوون و مافی کورددا نانێن لەھەرکوێی دنیا بێت .
ئەو دەوڵەتە داگیرکەرە دڕندەیە لەبری شەڕوھێرش و پەلامار دان و خوێن ڕشتن ، کوشتن و زیندان ، مافەئازادی ودیموکراتیەکانی کورد بسەلمێنێت دەتوانێت تورکیایەکی ئارام بنیاد بنێت . تورک وکورد پرۆسەی ئاشتی دەست پێبکەنەوە . ژیانێکی باش و خۆشگوزەران خۆسەرو دیموکراتیک بۆگەلان لەئاشتی و ئازادی دا فەراھەم دەبێت .
شەڕو خۆسەپاندن و داگیرکاری ھەژاری برسێتی نەخۆشی کاولکاریە .
بەهۆی چەمکی دەوڵەت نەتەوە ی خۆسەپێنەری ستەمکاری ، دەسەڵات خواز ی قۆرخکاری مەرکەزی.
سەدان ساڵە گەلانی ڕۆژهەڵاتی ناوین لەناوشەڕو خوێن ڕشتن و کاولکاری و تێک دانی ژینگە و ئاوارەیی دان. لەم سەدساڵەداکە ھەوڵی قڕکردنی گەلی کورد دراوە .تەنھا کورد زیانی بەرنەکەوتووە . بەڵکو گەلانی تورک ،عەرەب ،فارس ،……ھتد زیان مەند بوون. ژیان و گوزەرانی ئەو گەلانە بەھۆی دان نەنان بەمافی کورددا لەلایەن دەسەڵاتدارەکانەوە لەژیانێکی نائارام و ھەژاری و برسێتیدا دەژین. بۆیە گرنگە ئەوگەلانە بەر لەھەرگەلێکی تر پرۆژەو فەلسەفەی نەتەوەی دیموکراتی پەسەند بکەن و ئەوانیش بیکەنە پرۆژەیەکی ھاوبەشی نێوان گەلان .
لەم پەنجاساڵەی دواییدا كوردی نوێ ھێزی سەربازی و فیکری وفەلسەفی یەکیان گرتووە .بۆتە خاوەن پرۆژەی سیستمی مودێرنیتەی دیموکراتی و نەتەوەی دیموکراتی و ژنۆلۆژی،خۆپاراستنی ڕەواو شەڕکردن لەگەڵ داگیرکەران بەشێوازێکی نوێی ستراتیژی دەست پێکردووە …..ھتد. تێکشکانی ئاسان نییە بۆ ھیچ دەوڵەت نەتەوەیەک .
فەلسەفەی نەتەوەی دیموکراتی ئەو دۆخە ناخۆش و نائارام و پڕ لەگێژاوەی گەلانی ڕۆژھەڵاتی ناوین. بۆ پێکەوە ژیان و ئاشتی و ئازادی و دیموکراتی مافی یەکسان دەگۆڕێت. کۆمەڵگەیەکی سیاسی ئەخلاقی دیموکراتی دەخوڵقێنێت .
فەلسەفەی نەتەوەی دیموکراتیک؛ پێی وایە. ئەوگەلانەی دەوڵەت نەتەوەو دەسەڵاتیان بەدەستھێناوە .ھێشتا نەیانتوانیووە، کۆمەڵگەیەکی ئازاد بنیاد بنێن. بۆچی وایە خۆ دەوڵەت و سنوریشیان ھەیەو دەسەڵات و حکومەتیشیان ھەیە؟
چونکە کاری ھەرەمەترسیدار ئەوەیە سیاسەتیان کردۆتە موڵکی ھەندێک کەس و تەواوی گەلیان لەسیاسەت دابڕیووە. سیاسەتیان لای گەلان ناشیرین کردووە . دەڵێن نابێت ھەمووان سیاسەت بکەن .لەکاتێکدا سیاسەت ئەوکاتە دروستە کەھەمووان تیایدا بەشدار بن.
بەڕێز ئۆجالان قسەیەکی زۆر گرنگ دەکات دەڵێت (سیاسەت تەنیا کۆمەڵگاو نەتەوەکان ئازاد ناکات ،بەڵکو ڕێکیشیان دەخات ،سیاسەت ئامرازێکی گرنگ و بێ ھاوتای ڕێکخستن و ڕێکوپێک کردنەو جۆرێکە لەھونەر .لەکۆمەڵگەیەکدا چەندە زۆرترین کەس خەریکی سیاسەتی گرێدراو بەئەخلاق و دیموکراتی بن . ھێندە دەسەڵاتخوازان و دەوڵەت نەتەوە لاواز دەبن).
کاتێک کۆمەڵگە لەکانتۆن یاخود کۆمۆنەکانی کۆڵان و گەڕەک و گوندو شارەکان . خۆیان لەخۆسەری دیموکراتی بەڕێوە دەبەن و سیاسەت دەکەن. ئیتر چ پیویستیان بە چینی دەسەڵاتخوازی مشەخۆرە. بێن لەبری خەڵک سیاسەت بکەن . خۆیان بکەنە حاکم و مەحکوم و دەوڵەمەند ببن بەھۆی پلەو پۆستی سیاسیەوە.
ئایا سیاسیەک ھەیە لەدەوڵەت نەتەوەکانی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست .بەتایبەتی و جیھان بەگشتی. بەھۆی کاری سیاسەتەوە دەوڵەمەند نەبوبێت ؟ زۆر زۆر دەگمەنە .چونکە سیاسەت کەگرێدراوی ئەخلاق و دیموکراتی نەبوو. دەبێتە کاری بازرگانی و پارە پەیدا کردن و دەوڵەمەند بوون و دروست بوونی چینایەتی .
فەلسەفەی مودێرنیتەی دیموکراتی و نەتەوەی دیموکراتی .ئەوجۆرە لەسیاسەت لەڕەگەوە ھەڵدەکێشێت . بۆیە سیاسیە مشەخۆرەکانی جیھان دژی ئەو سیستەمەن . بەڵام چونکە ئەم پارادیگمایە دەچێتە خزمەتی گەلان بەگشتی بەبێ جیاوازی .دواجار درەنگ یازوو خۆیان ھەوڵی پراکتیکی دەدەن لە وڵاتەکانیان ، بەشداری سیاسەت دەکەن . ئەو تابۆیەیەی (قەدەغە)یەی سەر سیاسەت دەشکێنن .کەکردویەتیە موڵکی چینی سەرو .
ھەروەک چۆن سەدەی حەڤدەو ھەژدەو نۆزدەو بیست .سەدەی سەرمایەداری و دەوڵەت نەتەوە بوو .لەئەنجامیشدا سەدان دەوڵەت نەتەوە دروست بوون .دوو شەڕی جیھانی کاولکەرو پڕ لەخوێن ڕشتنی لێکەوتەوە. بۆمبی ئەتۆمی تیایدا بەکارھات .تێکدانی ژینگەی گۆی زەوی لەگەڵ خۆی ھێناوە. ھەزاران نەخۆشی جۆراو سەریھەڵداوە .
ئاوھا سەدەی بیست و یەک و بیست و دوو دەبێتە سەدەی فەلسەفەی تازەگەری دیموکراتی و نەتەوەی دیموکراتی و ژنۆلۆژی . نەتەوەکانی جیھان ئەلتەرناتیفێکی گونجاو بۆ ژیانێکی ئازاد،دیموکراتیک ، یەکسان ،دادپەروەر ی دوور لە چەوسانەوەو ستەمکاری و شەڕو خوێن ڕشتن و شێواندنی ژینگە بەبنەما دەگرن .گەلان خۆیان لەبەڵای دەوڵەت نەتەوەو ئایدیۆلۆژیا ی لیبرالیزمی چاوچنۆکی قازانج پەرست ،ناسیونالیزمی ڕەگەز پەرست،ئایدیۆلۆژیای چەقبەستوو دۆگمای ئاینگەرایی و مەزھەبگەرایی و ئیسلامی سیاسی دەسەڵاتخواز،
ئایدیۆلۆژیای فیکری کۆمۆنیزمی دژە دیموکراتی و دۆگما ، کەبڕوای بەنوێبوونەوەو گۆڕان نییە ،ڕزگار دەکەن . ئەو دوو سەدەیە دەبێتە سەدەی ژنی ئازادو دیموکراتیک و پیاوی ئازادو دیموکراتیک . دەبێتە پاکبوونەوەی ژینگە لەدەرھاویشتە گازیە کوشندەو وێرانکەرو پیسەکان .
فەلسەفەی نەتەوەی
دیموکراتی چییە ؟
بەشی دەیەم .
مودێرنیتەی دیموکراتی و نەتەوەی دیموکراتی ئەو دوو چەمکەن .دەتوانن ئەو تەنگژەو گێژاوانەی نەتەوەکانی ڕۆژھەڵاتی ناوین و مرۆڤایەتی و ژینگەی گۆی زەوی تێی کەوتووە تێی پەڕێنن .چارەسەری ڕیشەییان دەکات.
گرنگە گەلانی ڕۆژھەڵاتی ناوین بێنە لای یەک . پرۆژەی نەتەوەی دیموکراتی بکەنە پرۆژەیەکی ھاوبەشی تێکۆشانی نێوان گەلان . کێ بەقەدەر گەلانی عەرەب ، فارس ، تورک ، ئەفگانی ، بەلوچ ، ئازەر ،پاکستانی ، کۆری و گەلانی ئەفەریقا …..ھتد پێویستیان بەفەلسەفەی نەتەوەی دیموکراتیە . بەتایبەتی کەئەوان لەگەلانی تری دنیا زۆرترو زیاتر زیانی دەوڵەت نەتەوەیان پێگەیشتووە. ئازاری ڕۆحی و دەرونی زۆریان چەشتووە . دۆخی ئابوری و سیاسی و کۆمەڵایەتی بەئاستی مەترسیداری ژیانێکی کۆیلەئاسای بێ نان و ئازادی گەیشتووە . بەھۆی چینی سەردەستی دەسەڵاتدارە فاشست و دکتاتۆرەکان. ئالێرەوە نەتەوەی دیموکراتی دەتوانێت فریادڕەس و ڕێگە چارەی گونجاوی ئەو گێژاوانە بێت کەدەوڵەت نەتەوەو سیستمە سیاسیە نائەخلاقیەکانی ڕۆژھەڵاتی ناوین بۆ گەلانیان خوڵقاندووە.
گەلان بە پەرەوەردەو تێکۆشان و خەباتی ھاوبەش و شۆڕشی فیکری و فەلسەفی و زیھنی. دەتوانن ڕێگا چارەی نەتەوەی دیموکراتیک پێش بخەن و گەشەی پێ بدەن .
فەلسەفەی نەتەوەی دیموکراتیک ئافرێنراوەو حازرو ئامادەکراوە بەڕەنجێکی زۆر لەلایەن بیرمەند ئۆجالان . ئەو ئەرکی خۆی بەرامبەر ھەر گەلی کورد نا بەرامبەر گەلانی ڕۆژھەڵاتی ناوین بەتایبەتی و کۆی مرۆڤایەتی و ژینگەکەی بەجێھێناوە . ھەربەھۆی ئەوپرۆژە ستراتیژیە فەلسەفیانەیەوە ئێستا گۆشەگیریەکی سەختی لەزیندانی ئیمرالی و ژووری تاکەکەسی بەسەردا سەپێنراوەو ٢٤ ساڵە لەکونجی زیندان خراوە . ئەوبیرمەندەبەرگەی ھەموو جۆرە ئازارو ئەشکەنجەیەکی دڕندانەی دەوڵەت نەتەوەی تورکی و ھاوکارەکانی لەھاوپەیمانی سەربازی ناتۆ گرتووە . لەپێناوی ژیانێکی ئازادو دیموکراتیک وشکۆمەندو شەرافەتمەند بۆ کوردو گەلانی ناوچەکە.بۆیەک چرکەش سەرەڕای ھەموو زەحمەتیەکان پاشەکشەی لەبیرو باوەڕەکانی نەکردووە .
ئیتر ئەرکی گەلانە ئەو فەلسەفەیە بکەنە پرۆژەی بەڕێوەبردنی گەلانی خۆیان . ھەوڵی ئازاد کردنی خاوەنی ئەو پرۆژەیەش بدەن . بەھاتنە لای یەک و بەڕێکخستن بوونی تاک و کۆمەڵگە جیاوازەکان. دەتوانن حەزووئارەزووی سیستمە دەسەڵاتخوازە گەندەڵ و دکتاتۆرەکان بۆمانەوە لەدەسەڵات تێک بشکێنن . دەتوانن بنەماکانی دەوڵەت نەتەوەی یەک ڕەنگ و یەک نەتەوەو یەک زمان و یەک ئاین و مەزھەب و یەک ئایدیۆلۆژیا ھەڵوەشێنن .لەبری ئەوەی بیرمەندو فەیلەسوف و ڕۆشنبیران و ڕۆژنامەوان و سیاسی و ئیداریە دڵسۆزو پاک و بە ئەخلاقەکان بکرێنە زیندانەوە . دەبێت سیاسیە گەندەڵ و بەرژەوەند خوازو ھەژمونگەراو دکتاتۆرەکان بچنە زیندان.
پرۆژەی مودێرنیتەی دیموکراتی و نەتەوەی دیموکراتی ھەموو ھاوکێشە ھەڵەکانی دەوڵەت نەتەوەو مودێرنیتەی سەرمایەداری ڕاست دەکاتەوە .
گەلان دەتوانن، فرە کەلتووری بئافرێنن . کەلتورە جیاوازەکان بەڕێزگرتن لەیەک. پێکەوە بەئاشتی و دیموکراتی بژین. نەک ھەوڵدان بۆ سەپاندی یەک کەلتوورو یەک شوناس و یەک ناسنامە .
لەڕۆژھەڵاتی ناوەڕەستدا شەڕو ئاژاوەو نەخۆشی وھەژاری و دکتاتۆری لەخۆیەوە نەھاتووە. لەئەنجامی نەبوونی فیکرو فەلسەفەیەکی سیاسی ئەخلاقی دیموکراتی کۆمەڵایەتی، جێگای بۆخۆش بووە.
ئێستا کەفەلسەفەی نەتەوەی دیموکراتی لەلایەن بیرمەند ئۆجالانەوە ھاتۆتە ئاراوە . ھیچ ڕاست نییە ئیتر گەلان ژێردەستەیی چینی دەسەڵاتخوازی مشەخۆرو گەندەڵ ، دەوڵەمەند بوو لەسەر حسابی گەلان و داھاتی دزراوی نیشتیمان قبوڵ بکەن .
کاتی ئەوەیە لەڕۆژھەڵاتی ناوەڕاستدا ئە وڕق و کینەیەی گەلانی عەرەب ،فارس،تورک لەکوردو بەلوچ و ئازەری ھەیانە و کوردو بەلوچ و ئازەری لەوانیان ھەیە وەلابنرێت . ئەوکارە قێزەونە شەڕی ماڵوێرانکەری، بۆ ئەو گەلانە لێکەوتۆتەوە. کارو و پیشەی دەسەڵاتدارانی ناوچەکەیە. بۆمانەوەیانە لەدەسەڵات .
تاناکۆکی نێوان گەلان بەردەوام بێت .دکتاتۆری و فاشیزمیش بەردەوام دەبێت. دکتۆرەکانی دەوڵەت نەتەوە لەڕۆژھەڵاتی ناوین بۆ بەتاڵان بردنی سامانی گەلان . بێ ھاوکاری سیستمی دەوڵەت نەتەوە زلھێزەکانی جیھان .بێ پشییوانی کارای ئەو ڕژێمە گەندەڵ و فاسدانە. ناتوان درێژە بەودەسەڵاتە ڕەشەیان بدەن.
کاتێک گەلان فەلسەفەی نەتەوەی دیموکراتیک بکەنە کارو بەرنامەی پێکەوەیی وھاوبەشی نێوانیان . ئیتر جێگایەک بۆ دەسەڵاتدارانی فاشست و دکتاتۆرو کە سەرچاوەی ھەموو نەھامەتیەکانی نێوان گەلانن نامێنێت . پێکەوەژیانی دیموکراتیانەو ئاشتی و ئازادی جێگای باس دەبێت . پاراستنی مافی ژن و ژینگەو ڕێزو خۆشەویستی نێوان گەلان دێتە ئاراوە.
ماویەتی
