پێویستە ئەو ڕیاکاریە یەکلایی بکرێتەوە
نوسینی عادل عوسمان
٢٧ \ ٦ \ ٢٠٢٤
دۆخی شەڕو داگیرکاریەکی سەخت و دژوار لە باشوری کوردستان بەڕێوەدەچێت. ڕاگەیاندنەکان گوێی خۆیان لێ کەڕکردوە، یان وەک هەواڵێکی ئاسایی باسی دەکەن. حکومەتی هەرێم و ئیراقیش و حیزب و لایەنەکانی ناو ئیراقیش لەناو پلان و بێدەنگی و خۆگێلکردن و هاوکاری کردندا بەبەرچاویانەوە سوپا داگیرکەرەکەی تورک هەم بڵاودەبێتەوە، هەم بەجێدەکرێت. لەولاشەوە خۆی ئامادە دەکات بۆ هێرش و هەڵگیرساندنی شەڕێکی ئیقلیمی. ئەم شەڕە مەترسیدارە و پیلانێکی گەورەی دەوڵەتی تورکە بۆ دروستکردنی عوسمانی نوێ لە ڕێگەی داگیرکردنی باشوری کوردستان و لێدان لە بەرخۆدانی گەریلا و بێنرخ کردنی دەزگاو دامەزراوەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان. پیلانەکە بەڕێوەبەرە یەکەمەکەی دەوڵەتی تورکە، چونکە دەوڵەتی تورک و بوونی ناسنامەکەی لەسەر نەبوونی کوردە. کوردانیش لە ئێستەدا بوونێکی کاریگەر و خاوەن چەندین ستاتۆ و سیستەم و دامودەزگان (هەرێمەکانی پاراستنی میدیا، خۆرئاوای کوردستان، خۆبەڕێوەبەری شەنگاڵ، شارەوانیەکانی باکور، ئیمراڵی و حکومەتی هەرێم). بۆیە دەوڵەتی تورک وەک دەوڵەت لەژێر ئەزمونی خۆ پێناسە کردنەوە و هەڵوەشاندایە و بەو پێیەش نەتەوەی دەوڵەتی تورک لە هەڵوەشاندایە و لە دوو ڕایانی قبوڵکردنی نەتەوەی دیموکرات و بەتەربیەتبووندایە. ئەم پێناسە کردنەوەیە دوو ڕەهەند بەخۆوە دەگرێت:
یەکیان: پێناسە کردنەوەیەکی ناوخۆیی تورکانە لەسەر ئاستی نەتەوەیی و دەوڵەت.
دووەمیان: پێناسەکردنەوەیەتی لەسەر ئاستی بوون و ناسنامەی دانپێدانراوی کوردان، واتە کاریگەری تێکۆشانی ئازادی کوردان بۆ نەرمایی دروستکردن لەسەر نەتەوەپەرستی دۆگماتیک و نەرمکردنی بە ئاراستەی نەتەوەی دیموکرات و کۆماری دیموکراتیک.
ئەم دوو ڕەهەندە لەسەر ئاستی حکومەتی هەرێم و کایەی کۆمەڵایەتی سیاسی کوردی باشوریش کاریگەری خۆی هەیە و جێگەی لەسەر ڕاوەستان و لێکۆڵینەوە و شرۆڤەیە. کە:
ئایا حکومەتی هەرێم چییە و چ ڕۆڵێکی هەیە؟ حیزب لە کاتی بەدەزگابوونی دامەزراوەکانی حکومەتدا چ ڕۆڵێکی هەیە؟ دۆخی حیزبەکانی باشور لە گۆڕانکاریەکانی ناوخۆی کوردی و ناوچەکە و کاریگەری ئاڵوگۆڕەکانی ناو نەتەوەکانی دەوڵەتانی سەردەست چیە و چۆن دەبنە هاوکار یان ڕێگری توندوتیژی یان نەرمایی هزری بەرەو نەتەوەی دیموکرات و چارەسەری دۆزی کورد وەک کێشەیەکی جیهانی نێودەوڵەتی و نێونەتەوەیی کە لەسەر ئینکاری گەلی کورد دامەزراوە!
ئایا کاتێک حکومەت بەدامەزراوە دەبێت، چۆن دەور و پێگەی بوونە کۆمەڵایەتی و سیاسیەکان دیاری دەکات و کاریگەری لەسەر ڕەوتی ژیانی سیاسی کۆمەڵایەتیە ناوخۆیی و دەرەکیەکان دەکات؟ ئایا ڕۆڵی حیزب ئاراستەکەر و دیاریکەرە یان دامەزراوەکانی حکومەت؟ هەروەها ئایا ڕۆڵی کۆمەڵگە لە ئاراستەکردنی حکومەت و حیزبەکاندا چیە؟ ئایا بەدامەزراوەیی بوونی کۆمەڵایەتی سیاسی چ ڕۆڵێکی لە ئاراستەکردنی دامەزراوە حیزبی، سیاسی، ڕێکخستنی و حکومیەکاندا هەیە؟ ئایا کاتێک حکومەت هەبوو، ڕۆڵی کۆمەڵگە و ڕێکخستنە کۆمەڵایەتیە جیاوازەکان چی دەبێت و بۆکوێ دەچێت؟ بە پێچەوانەشەوە کاتێک حکومەت بە دامەزراوە بوو، ڕۆڵی کۆمەڵگە و ڕێکخستنە کۆمەڵایەتیەکان بەکوێ دەگات؟ ئایا ڕێکخستنە جیاوازە کۆمەڵایەتیەکان دەنگدانەوەی لەرینەوەی دەنگەژێ جیاوازەکانی ئامانجەکانی حکومەت و حیزبە؟ ئایا پەیوەندی سیانەی کۆمەڵگە دامەزراوە حکومیەکان و حیزب چی لێدێت و بۆکوێ دەچێت؟ ئایا کامیان لەم کۆڵەکە سیانەییە ڕۆڵی یەکەم یان ڕۆڵەکانیان چی دەبێت و دەگێڕن.
هەموو ئەوپرسیارانە پێویستیان بە وەڵام بەدواداچون و پێناسە کردن هەیە و هیچ کاتێکیش درەنگ نیە بۆ ئەو کارە، چونکە لێرە لەمەڕ خۆمان واتە لە هەرێمیکوردستاندا هیچ یەکێک لەوانە نە پێناسەکراون نەبە دەستوری و ئاستی پڕۆژەیەکی کۆمەڵایەتی گەیشتوون. بۆیە حیزب بوەتە جێگرەوەی هەموو ئەوانە و تەواوی کایەکانی سیاسی، کۆمەڵایەتی، ڕێکخراوەیی، دامەزراوەیی و دبلۆماسی خستوەتە ژێردەستی و ئاراستەیان دەکات، تەنانەت کەسێتی باڵادەست بوەتە ۆاڵەوان شەیدای ناوەکەی خۆی بوەو لەبری دامەزراوە باوی ئەو لەسەر بڕیارەکان و ئاراستەکردنەکان هەیە. هەردوو حیزبی باڵادەستی باشوری کوردستان ( یەنەکە و پەدەکە) خراپترین دۆخی نادامەزراوەییان لە هەرێمی کوردستاندا دروست کرد و حیزبیان کردە دامەزراوەیەکیهەژدیهای حەوسەر و دەستیان بەسەر تەواوی کایەکانی ئابوری ـ بازرگانی ـ سەربازی و دبلۆماسیدا گرت و بە ئاراستەی نەرێنی ڕۆڵی حیزبیان لە لێدان لە کۆمەڵگە و کۆمەڵایەتیبووندا بەڕێوەبرد.
بۆیە دۆخی ئێستە دۆخی ڕاوەستەی جددی و بەکاریگەرە لەسەر:
یەک: دیاریکردنی ڕۆڵی بە دامەزراوەیی کردنی ستاتۆی هەرێمی کوردستان، لە ژێر هەرناوێکدا بێت (حکومەت، خۆبەڕێوەبەری یان هەرشتێکیتر).
دووەم: دیاریکردنی ڕۆڵی حیزب و بنەماڵەکان لە بەدامەزراوەیی کردن و دیاریکردنی سنور و ڕۆڵیان. کاتێک دامەزراوە هەبوو حیزب یەکێک لە پایەکانی ناویەتی و بنەماڵەش ڕەوانەی ناو پەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکان دەکرێت.
سێ: دیاریکردنی هەریەک لەو دامەزراوانە لە ناو کۆمەڵگە و ئاراستەکردنیان و دیاریکردنی ڕۆڵیان لە ناو کۆمەڵگەدا.
چوار: کۆمەڵگە وەک یەکەی خۆراکپێدانی پایە جیاوازەکانی ڕێکخستنە جیاوازەکان ڕۆڵی هەموان دیاریبکات و هیچیان لەسەر کۆمەڵگەوە نەبن. بەوە ڕێگری دەکرێت لە باڵادەستی، نۆکەری، دزی، گەندەڵی و خۆبەستنەوە بە دەوڵەتگەرایی و دەوڵەتە داگیرکەرەکانەوە.
پێنج: دروستکردنی کەشی هوشیاری و زهنیەتی کۆمەڵایەتی لەبری زهنیەتی دەوڵەتگەرای دەسەڵاتخواز، ئەویش؛
ئەلف ـ لە ڕێگەی دروستکردنی زهنیەتێکی نەرمی کۆمەڵایەتی کە پشت بەستەبێت بە ناسینی کۆمەڵگە و جیاوازیەکانی ناوی.
باء ـ قبوڵکردنی بێ چەندوچوونی جیاوازیەکان و ناسینی ناسنامەکانیان.
جیم ـ پێگەدان بە ناسنامەی نەتەوەیی و نیشتیمانی خاکی کوردستان و سات و سەودانەکردن لەسەری.
هاء ـ ناسینی پێکهاتەی جیاواز و بونیان لە جوگرافیای کوردستان و دروستکردنی کەشی پێکەوەژیان و ڕێگری لە سیاسەتی ئینکار و توندوتیژی و سڕینەوە.
واو ـ دامەزراندی خۆبەڕێوەبەریەکان و دروستکردنی کۆنفیدراڵیزمی دیموکراتیک.
نون ـ ڕاگرتنی هاوسەنگی نێوان دەوڵەت و کۆمەڵگەی دیموکراتیک (دەوڵەت بونێکی حەقیقی و مێژوویە) چۆن دەکرێت ڕێکبخرێت و لە پەیوەندیە کۆمەڵایەتی سیاسیە نوێکاندا ڕۆڵی دیاریبکرێت، بۆئەوەی لەو (لیۆتانا) هەژدیهای حەوسەریە ڕزگار بکرێت.
حاء ـ بە دامەزراوەیی کردنی کۆمار و کۆمەڵگەی دیموکراتیک لە پەیماننامەیەکی کۆمەڵایەتیدا، بۆئەوەی باڵادەستی و زەبروزەنگ بەمێنێت و ڕێگری لە توندوتیژی بکرێت. ئەو پەیمانە کۆمەڵایەتیە، پێویستە وەڵامی ئیکۆ سیستەمی ژیانی سیاسی، ڕەگەزی، ژینگەیی و گەردونی بداتەوە و کۆتایی بە دەستدرێژیەکانی مرۆڤ بێنێت بۆسەرخۆی و هاوڕەگەزەکانی و ژینگە و سروشت.
لێرەوە دەتوانین بڵێین دۆخی باشوری کوردستان پێویستی بە ڕامان و لەسەر ڕاوەستانی گرنگ هەیە لەسەر پرسە بە بایەخەکانی ئاراستەی چۆن بژین و بەدامەزراوەیی کردنی چۆنیەتی چۆن بژین و بۆ بژین و چ جۆرێک بژین. لە دەرەوەی ژیانی ئازاد هەرجۆرە ژیانێکیتر، بەرهەمهێنەری توندوتیژی فاشیزم و کوشتاردەبێت. چونکە هەتا کوردان بە ئاستی ژیانێکی ئازاد لە باشوری کوردستان نەگەن، ئەوا هێڵی داگیرکاری و مەترسیە دەرەکیەکانی سیستەمی دەوڵەت نەتەوە نەک ڕاناوەستێنرێت، بەڵکو فشارەکانی فۆبیای ئەو فاشیزمە تورکگەرا داگیرکەرە هەمیشە کۆمەڵگەی کوردی لە باشور و حیزبە بەڕۆژەڤکراوە داگیرکاریەکان ڕۆڵی نەرێنی و پەرەدان بە داگیرکاری دەدەن و قۆناغیش لە هەرە کاتی هەستیاری خۆیدایە، کە تەواوی هێز و لایەن و کەسایەتیە ووڵاتپارێز، دیموکراتیک، ئازادیخواز، هومانیست، فێمێنیست و تێکۆشەر پەیوەنددار دەکات، بە لێپرسینەوە لەخۆی و بەرپرسیارەتی بەرامبەر بە ژیانی ئازاد، بێگومان بەهەشتێک کە لە خەیاڵەکاندا هەیە، لەسەر زەمینی نیشتیمانێکی ئازاد دەتوانین بنیاتی بنێین، بەو مەرجەی لە من منی و تۆتۆیی بکەوین و هەموان بەرپرسیارانە چەمک و پایەکانی ئەو ژیانە ئازادە ببێتە بنەمای چۆن ژیانێکی ئازاد.
فاشیزمی دەوڵەت نەتەوە لە قەیرانێکی کوشندەو دواتەمەنەکانی هەناسەی ژیانیدایە و ڕۆڵی باشوری کوردستان لەو تێکۆشانە دژە فاشستیەدا گرنگ و بەبایەخە و پێویستە نەهێڵین هاوکارە نۆکەرەکانیان باشور و دامەزراوە و ڕۆڵەکانی گەلی کورد بکەنە فریادڕەسی فاشیزمی دەوڵەتی تورک و ڕۆژە ڕەشەکانی سیاسەتی ئینکار لە باشوری کوردستانیش بەڕێوەببەن. ئەگەر کوردان لە باشوری کوردستان خاوەنی جۆرێک لە دەسکەوت و دامەزراوەن، ئەوا دەبێت:
#ئەو دامەزراوانە خزمەتی گەلی کوردو دۆزی ئازادی کوردان لە هەموو بەش و پارچەیەک بکات.
#ئەو دامەزراوانە دیموکراتیزەبکرێت و لەگەڵ ڕێکخستنە کۆمەڵایەتیەکاندا هاوتا بکرێت و ببێتە هۆکاری خزمەتگوزاری کۆمەڵایەتی باشوری کوردستان و ئاوەدانی دادپەروەری بەرهەمبێنێت.
بێگومان بەفریادڕەسچونی فاشیزم نەک قبوڵکراو نیە، بەڵکو جەنگاوەر و تێکۆشەران و ئازدیخوازانێک لەدژی دەجەنگن و شەیپوری کۆتایی تەمەنی فاشیزم و داگیرکەر و نێژەرانی دەژەنن، بۆیە کۆمەڵگەش ڕۆڵی ئەو جەنگاوەرانە بە ئاستی شۆڕش و شەڕی گەلی شۆڕشگێڕی و سەرکەوتن دەگەیەنێت.
ئەوە دوا نەعرەتەی شۆڕشگێڕانمە و
دواتیری کەوانی دوژمنان و
لێدانی ئاوازی سەرکەوتنی نیشتیمانە.
