بایک: پیلانگێڕیی ١٥ شوبات سەرنەكەوت، بەڵام هێشتا بەردەوامە

جیهان, کوردستان, گرنگ

نووسەردەرچە

شوبات 14, 2023

313

لە فوڕات نیوزەوە وەرگیراوە

جەمیل بایک هاوسەرۆکی دەستەی بەڕێوەبەریی کەجەکە لە ٢٤هەمین ساڵیادی پیلانگێڕیی نێونەتەوەیدا بۆ ئاژانسی هەواڵی فورات (ANF) دوا. بەشی یەکەمی چاوپێکەوتنەکە بەمشێوەیەیە:

ئێمە دەچینە ٢٥هەمین ساڵی پیلانگێڕیی نێونەتەوەیی، کە لە ١٥ی شوباتی ١٩٩دا لە کەسایەتیی ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالان لە دژ بە گەلی کورد ئەنجامدرا. کاتێک ئەو پیلانگێڕییە ئەنجام درا، هەلومەرجی سیاسی لەگۆڕەپانی نێونەتەوەیی، هەرێمی و کوردستان چۆن بوو؟.

بەڵێ ئێمە دەچینە ٢٥هەمین ساڵی پیلانگێڕی نێونەتەوەیەوە. گەلەکەمان و بزووتنەوەکەمان ٢٥ ساڵ خەباتی تەواو و چڕوپڕی تێپەڕاند. ئازاری قورس، قوربانیی قورس، بەرخودانێکی گەورە لە ماوەی ٢٥ ساڵی ڕابردوودا ڕوویدا.

لە ٢٥هەمین ساڵی پیلانگێڕی نێونەتەوەیدا سەرەتا من بە قووڵترین ڕۆحی هاوڕێیەتی و بە خۆشەویستی و ڕێزەوە سڵاو لە ڕێبەر ئاپۆ دەکەم. بە توندی پیلانگێڕیی نێونەتەوەی و هەموو ئەو هێزانە، کە تیایدا بەشدارن ئیدانە دەکەم، لێرەوە دەمەوێت بڵێم، بە دڵنیاییەوە لێپرسینەوەیان لێدەکرێت. هەموو شەهیدەکانمان کە جەستەیان لە دژی پیلانگێڕیی نێونەتەوەی کرد بە تۆپێک ئاگر و چوونە پاڵ کاروانی نەمران، لە کەسایەتیی خالید ئۆراڵ شەهیدی یەکەممان دا، کە بۆ ئیدانەکردنی پیلانگێڕیەکە و خاوەنداریکردن لە لە ڕێبەر ئاپۆ خۆی کرد بە تۆپەڵێک لە ئاگر بە ڕێز و پێزانینەوە یادی هەموو ئەو شەهیدانە دەکەمەوە کە خۆیان کرد بە تۆپەڵێک لە ئاگر و چوونە ناو کاروانی نەمرانەوە، بەڵێن و پەیمانی خۆم دووبارە دەکەمەوە، کە هێژا و شایستەی یادیان بێت.

پڕۆسەی پیلانگێڕی نێونەتەوەی لە سەرەتاوە تا کۆتایی لەلایەن ئیسرائیل – ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا – یەکێتیی ئەوروپا و ڕووسیای یەکێتیی سۆڤیەتەوە ئەنجامدرا. ڕۆڵی حکوومەتەکانی سووریا، یۆنان و تورکیا زۆر نییە و لە خزمەتی بیرۆکراتی دا لە ئاست و پلە دوومدا بوو. بە تایبەتی پەیوەندیەکی بەهێز لە نێوان ناوەندی ئەنقەرە و لەندەن و واشنتۆن دا هەبوو. بڕیاربوو ڕێبەر ئاپۆ بە هاوکاریی پارتی (پەدەکە) لە باشوری کوردستان دا گۆشەگیر و دابڕاو بکەن. بەم شێوەیە وەک دوایین ئەڵقەی پلانی پاکتاوکردنی ڕێبەر ئاپۆ، سوریا دەمایەوە. میسریشیان بەرەو لای خۆی ڕاکێشا و بەو شێوەیە بە شەڕی دەروونیی سەر سوریا کاریگەریی خۆیان دورستکرد. لە ئەنجامدا سوریا لە بەرامبەر ئەو فشارانەدا خۆی چەماند و لەبابەتی پەکەکەدا ڕێککەوتنی لەگەڵ ئەواندا بۆ بەرەژوەندیی خۆی بە گونجاو زانی.

ڕێبەر ئاپۆ بەم شێوەیە پرۆسەی پیلانگێڕیی ٩ی تشرینی یەکەم، ١٥ی شوبات بە کورتی و پوختی باس دەکات. لەو کاتەدا یەکێتیی کۆمارەکانی سۆڤیەتی سۆسیالیستی تازە هەڵوەشابوویەوە. یڵتسین و پریماکۆڤ، کە خائینانی گرنگی ڕەئال سۆسیالیزم بوون، بەپێی پەیوەندییە سیخوڕییە قێزەون و نهێنی و ئابوورییەکانیان لە پێگە و دۆخێکدا بوون، کە بە هەموو شێوەیەک بۆ بەرژەوەندیی خۆیان کاری بەدەر لە هەموو پێوەرێک و نا ئەخلاقانە دەکرد، بۆیە تاوەکو لە دەستیان هات یارییان بە کێشەی کورد کرد، ڕێبەر ئاپۆیان کردە بابەتی مامەڵەکردن. هەر بۆ ئەوەی ڕێبەر ئاپۆ لە مۆسکۆ نەمێنێتەوە سندوقی دراوی نێونەتەوەیی (ئی مە فە / IMF) ٨ ملیار دۆلار قەرزی بە ڕووسیا دا و دەوڵەتی ڕووسیاش لە دڵەوە و بە دڵسۆزییەوە ئەمەی قبوڵ کرد. هەروەها لە تورکیاوە پرۆژەی گواستنەوەی شین، هەرکا ڕادەستی ڕووسیا کرا و ڕووسیاش بەم شێوەیە بوو بە هاوبەشی پیلانگێڕییەکە. ئینگلتەرا، ئەلمانیا و ئیسرائیل پێشتر ئامادەبوون بۆ ئەنجامدانی پیلانگێڕیی سەدەیە و دڵخواز و خۆبەخشی پیلانگێڕیەکە بوون.

لەبەرامبەردا ئەوەدا هەر چییەکیان لە تورکیا بسەندایە بۆیان قازانج بوو. بێگومان بەڕێوەبەر و سەرۆکی پیلانگێڕییەکە، رێکخەر و ئامادەکاری پیلانگێڕییەکە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بوو. کێشەی کورد بۆ ئەوان بە شێوەیەکی ستراتیژی چارەسەر کراوە و بابەتێکی وەها بوو، کە هێشتا کاتی نەهاتبوو. بۆیە دەیویست کێشەی کورد و تەڤگەری ئازادی بۆ بەرژەوەندیی خۆی هەڵبسەنگێنێت و بەوە باج لە تورکیا وەربگرێت و سازشی پێ بکات. بۆیە چەواشەکاری و دەستکاریکردنی مرۆڤایەتی و ئەو مرۆڤانە، کە هەڵگری هەستی بەرپرسیارێتی، یانی بێدەنگکردنیان بۆ ئەوان کێشە نەبوو. بۆیە لە ئەمریکاوە تا ئەڵمانیا لە زۆربەی وڵاتانی ئەوروپادا دیموکراتەکان و سۆسیال دێموکراتەکان دەسەڵاتدار بوون. ئەوەی بە نادادانەترین و زۆر بێ ویژدانانە و نائەخلاقانە بەکار دەهێنا. ماسیمۆ دالێما، کە هەم بێ بڕیار بوو و هەندێکیش هێزی خۆی بە پێویست و تێرکەر نەدەزانی، بە خێرایی بێ لایەن و بێ کاریگەر دەکرا.

هەرچەندە دومای ڕووسیا لە بەرامبەر یەک دەنگدا بە دەنگی ٢٩٨ کەس مافی مانەوەی ڕێبەر ئاپۆی پەسەندکرد، بەڵام یڵتسین و پریماکۆڤ ئەمەیان ڕەتدەکردەوە. لەئاکامدا، نە ماسیمۆ دالێما سەرۆک وەزیرانی ئیتالیا، کە دەیانویست هەندێک شت ئەنجام بدەن و نە بڕیاری دوما لە بەرامبەر بسیاسەتە دووڕووییەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و ئەوروپا ئەنجامی بەدەست نەهێنا.

بێگومان ئەوەی، کە پیلانگێڕیی نێونەتەوەی دەستپێکرد و پێشخست، پێش هەموو شتێک بارودۆخ و ڕووداوەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بوو. چونکا زەمینە و هەنگاوە سەرەتاییەکانی پیلانگێڕییەکە لە ساڵی ١٩٩٦دا دەستپێکردبوو، بە شێوەیەکی سەرەکی لە ئەڵمانیا، فەرەنسا و ئینگلتەرا، بە فشارێکی قورس و دەستگیرکردنەکان، بۆ ئامانجی سیاسی و دژایەتیکردنی پەکەکە بوو. هەروەها پێش ئەوە ڕووداوی کوشتنی پاڵمە هەبوو، کە دواتر ڕوون بوویەوە لەلایەن گلادیۆی ناتۆوە ئەنجامدراوە، بەڵام لەو کاتەدا بەپێداگرییەوە خستیانە ئەستۆی پەکەکە. پەکەکە لەبەر کوشتنی پاڵمە بە “تیرۆریست” ڕادەگەیەندرا و هەوڵێکی گەورەش دەدرا بۆ ئەوەی بخرێتە لیستی تیرۆرەوە. سەرەڕای هەموو ئەمانە بارودۆخێکی تر کە پرۆسەی پیلانگێڕی و پیلانگێڕیەکەی خێراتر کرد، وەک وتم ڕووداوەکانی کوردستان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بوو. ئەنجامەکانی جەنگی یەکەمی کەنداو هێشتا بە باشی ڕێک نەخرابوو، بەرد لە شوێنی خۆی دانەنرابوو. ئەو هەنگاوانە، کە بە سیاسەتی ڕاست و دروست و ستراتیژیانە بنرانایە ڕێگەی بە پێشکەوتنی زۆر دەدا. بێگومان پەکەکە بۆ ئەوە کاندید بوو و پێگە و دۆخیشی بۆ ئەوە لە پێش بوو. ئاشکرایە یەکێک لە هۆکارەکانی ڕێکخستنی پیلانگێڕی نێونەتەوەیی ئەوە بوو.

ڕێبەر ئاپۆ ٢٠ ساڵ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا تێکۆشانی هەبوو. چەندین کۆبوونەوەی لەگەڵ نوێنەرانی چەندین دەوڵەت، کەسایەتی، ڕێکخستن و نوێنەری ڕۆشنبیری و گەلاندا هەبوو. ژیان و تێکۆشانی ٢٠ ساڵەی ڕێبەر ئاپۆ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لە ئاستێکی مێژووییدا لە کوردستان و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەرەو پێشچوونی ئافراند. ئاستی وشیاری و هۆشمەندی، داخوازیی خەباتی ڕێکخستنکراو لەنێو کورددا لە گەشەکردندا بوو، لە بەرامبەر هەموو سەختی و دژوارییەکان دا سەرکەوتنی دەدایە بەرخۆی. گەلانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەچوونە نێو پرۆسەیەکی ڕۆشنبیری و پرۆسەیەکی ڕێنسانس. تەرازووی سیاسەت دەکەوتنە ژێر کاریگەری ئەم پێشکەوتنانە، گەڕان و هەوڵی نوێ دەستیان پێکرد بوو. ئەم پێشکەوتنانە سیستەمی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری بە سەرکردایەتیی ئەمریکایان ترساند و تەنگاوی کردن. دەوڵەتی تورکی داگیرکەریش شێت و هار ببوو. لە لایەکەوە وشیاری و هاوپەیمانی دژە ئیمپریالیستی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەرەو پێش دەچوو، لە لایەکی دیکەشەوە دۆخی تێکۆشانی ئازادی بەرەو ئاستێکی نوێی ستراتیژی دەڕۆیشت، هەم دەوڵەتی تورکی داگیرکەر و هەم ئەمریکا و ئەوروپا لە بناغەوە پێی کاریگەر و تەنگاو دەبوون.

لەو کاتەدا دەبوو گەڕان و زەمینەی هاوپەیمانیی دژە ئەمریکا و یەکێتیی ئەوروپا لە ناو ببرایە. کەسایەتیی رێبەر ئاپۆ تایبەتمەندیی هەبوو. ئەو کەسێک بوو، کە بە وتەی خۆی کولتوری ڕۆژئاوا نەیدەتوانی ڕێبەر ئاپۆ لە خۆیدا بتوێنێتەوە، یان لە ناوی ببات و نەیدەتوانی لە بەرامبەر داڕووخان و داخزاندا دایبنێ، بۆیە نەیاندەتوانی ئەم کەسایەتییە ڕابکێشنە ناو سیستمەکەیان، واتە دەبوو ڕێبەر ئاپۆ پەراوێز بخرایە و بیانکردایە قوربانیی پیلانگێڕیی نێونەتەوەیی. ڕێبەر ئاپۆ ‘لە قوربانیەکی چارەنووسی مێژووی تراژیدیی گەلی کورد زیاتر، رێبەرێک بوو بە ڕۆڵەی خۆی هەستابوو’. بێگومان ڕێبەرێکی وەها زوو بە زوو قبوڵ نەدەکرا، بۆیە پاکتاوکردنیان بۆ خۆیان کردە بنەما. بیر و بۆچونی هاوبەشی ئیبلیسەکان ئەمەی دەویست. ڕێبەر ئاپۆ و پەکەکە، بۆ ئەوان کێشەیەکی جدی و سەرەکی بوون، کە چیتر نەیاندەتوانی خۆیان لە بەرامبەریدا ڕابگرن. ئەمە بەپێی بەرژەوەندی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری بوو. دەوڵەتی تورکی داگیرکەر و پاکتاوکار بەرپرسیارێتی خۆی لەم پێناوەدا جێبەجێ دەکرد. چونکە ئەو زۆر تەنگاو ببوو. هەرچەندە دواتر خستیانە ژێر کاریگەریی خۆیان لە باشووریشدا پێگەیەکی کورد – کوردستانی دامەزرا. ڕێکخستنە ناسراوەکانی کورد، کە لەناو سیستەمی هەژمووندا بوون. تێکۆشانی پەکەکە ئەو دۆخ و سیستەمەی تێکدەدا، ئەمەش هەڕەشەیە بوو لەسەر هاوسەنگیەکان. نەیاندەتوانی پێش لە ڕاپەڕینەکانی کوردستان و گەشەکردنی گەریلا بگرن. بۆیە ئەوان زۆر نیگەران بوون. دەوڵەتی تورک ئامادەبوو بۆ ڕێگرتن لە هەموو پێشکەوتنە جێگرەوەکان چەندین کار بکات، لەوانەش ئەنجامدانی شەڕێکی ناوچەیی. ئاتیلا ئاتەش فەرماندەی هێزە وشکانییەکان بۆ ئەوەی هەڵوێستی دەوڵەتی تورکی داگیرکەر ڕوون بکاتەوە هێنرابوویە پێشەوە بۆ گۆڕەپانەکە. ئاتیلا ئاتەش لەسەر سنووری سوریا بە ئاشکرا هەڕەشەی لە سوریا کرد. قسەکانی ئاتیلا ئاتەش جیا نەبوو لە پشتگیرییەکانی ئەمریکا و یەکێتی ئەوروپا. ڕاگەیاندنی شەڕ بوو و پیلانگێڕیی ٩ی تشرینی یەکەم و ١٥ی شوبات لەو کاتەدا دەستی پێکرد.

دەرچە میدیا

Top Menu

Main Menu

بایک: پیلانگێڕیی ١٥ شوبات سەرنەكەوت، بەڵام هێشتا بەردەوامە

دەرچە

دەرچە میدیا

Top Menu

Main Menu

بایک: پیلانگێڕیی ١٥ شوبات سەرنەكەوت، بەڵام هێشتا بەردەوامە

لە فوڕات نیوزەوە وەرگیراوە

جەمیل بایک هاوسەرۆکی دەستەی بەڕێوەبەریی کەجەکە لە ٢٤هەمین ساڵیادی پیلانگێڕیی نێونەتەوەیدا بۆ ئاژانسی هەواڵی فورات (ANF) دوا. بەشی یەکەمی چاوپێکەوتنەکە بەمشێوەیەیە:

درێژەی هەیە

بابەتی پەیوەندیدار

بابەتی پەیوەندیدار